Wieczór z Bernarda Albą
Sezon teatralny w pełni, widać to wyraźnie w Gdańsku; premiera goni premierę. Recenzenci maja masę roboty, ale też - wyraźne powody do zadowolenia. Teatr Wybrzeże potwierdza bowiem swoją wysoką pozycję w ogólnopolskiej skali. Szczególnie dwa ostatnie spektakle - "Już prawie nic" według noweli Jerzego Andrzejewskiego w reżyserii utalentowanego Krzysztofa Babickiego w Teatrze Kameralnym w Sopocie i "Dom Bernardy Alby" Federico Garcia Lorki zrealizowany przez Stanisława Różewicza na scenie przy Targu Węglowym w Gdańsku - są znaczącymi osiągnięciami artystycznymi obecnego sezonu. Przed nami okres festiwalowy - wyjazd teatru gdańskiego do Torunia i (być może) do Kalisza. Tam w ogniu walki artystycznej nastąpi weryfikacja obecnych dokonań tutejszej sceny
Stanisław Różewicz szczególnie upodobał sobie Gdańsk i jego pejzaż. Tutaj powstawały jego filmy: "Wolne miasto", "Westerplatte", "Drzwi w murze". Przed laty w Teatrze Wybrzeże wystawił "Biedermanna i podpalaczy" Maxa Frischa, przedstawienie, które głośne było w Polsce.
Teraz Różewicz sięgnął po sztukę Federico Garcia Lorki, która w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych wielokrotnie gościła na naszych scenach, głównie dzięki temu, że wiele w niej dobrze skonstruowanych ról kobiecych. Dyrektorzy teatrów mogli dać satysfakcję aktorkom, które były mniej wykorzystywane. W rezultacie rozmaite "Domy Bernardy Alby" na naszych scenach były popisami gry aktorskiej (Danuta Michałowska w Starym Teatrze w Krakowie w roku 1956, czy Irena Maślińska w Poznaniu w tym samym czasie). Wybitnych przedstawień jednak nie było. Dramat Lorki był prezentowany jako obrazek rodzajowy z życia starych panien bez próby uwidocznienia pewnej metafory, która jest wpisana w tekst tej sztuki.
Stanisław Różewicz odszedł od tej tradycji. Jego spektakl jest przypowieścią o losie ludzi, którym odebrano prawo do zwykłego, normalnego szczęścia. Jest opowieścią o buncie człowieka przeciwko zniewoleniu. Reżyser wyraźnie zaakcentował dwie płaszczyzny rzeczywistości scenicznej: realistyczną sytuację córek Bernardy i wewnętrzny świat ich marzeń; pragnień i życiowych aspiracji. Te dwa plany pozostają ze sobą w nieustannym konflikcie, zakończonym katastrofą. Przewijają się przez, cały spektakl - Różewicz dodał1 do swego przedstawienia dwie sceny wizyjne1 - sny najpierw Adeli, a później Martirio. Są to projekcje marzeń tych kobiet, jakże odmienne od losu, który gotuje im Bernarda Alba.
Spektakl jest bardzo sugestywny - zasługa, to także Mariana Kołodzieja, który opracował scenografię, wyraźnie- nawiązującą do hiszpańskiej architektury. Na scenie jest wielka, spłowiała kamienna budowla. Malutkie okienka jeszcze bardziej podkreślają jej posępność. Tutaj młode kobiety przeżywają swój ponury żywot. Teraz wracają z pogrzebu - zmarł mąż Bernardy, ojciec niektórych z nich. Przed nimi siedem lat żałoby - praktycznie kres marzeń o małżeństwie. Bernarda zresztą skutecznie odstraszyła wszystkich młodych, a ubogich mężczyzn z okolicy, którzy chcieliby poślubić jej córki. Wydaje się więc, że teraz nic już jej nie czeka. Pojawia się jednak niespodziewanie miejscowy chłopak, który chce wziąć za żonę najstarszą córkę Bernardy - Angustias. Fakt ten wyzwala skrywane dotąd namiętności i jednocześnie marzenia młodych kobiet. Na bok idą wszelkie konwenanse, odżywają okrutne prawa walki, nawet więzy krwi przestają mieć jakiekolwiek znaczenie.
Stanisław Różewicz wiele razy w swoich filmach dowiódł, iż z iście matematyczną precyzją potrafi ukazywać zawiłości psychologiczne natury ludzkiej. Podobnie jest w gdańskim, przedstawieniu, w którym Halina Winiarska (Bernarda) i Wanda Neumann (Martirio) tworzą rzadko spotykane na naszych scenach kreacje aktorskie, gdzie prawda przeżycia ukazana jest z ogromną sprawnością techniczną. Nie tylko one, bowiem cały spektakl jest wyrównany pod względem gry aktorskiej. Widz rozumie intencje, sytuacje nie są przypadkowe, lecz układają się w jasny, acz bardzo dramatyczny obraz. "Dom Bernardy Alby" będzie jeszcze długo w repertuarze Teatru Wybrzeże.
