Artykuły

76-letni dziś Ludwik Hieronim Morstin, autor o ogromnej kulturze i znajomości antyku, należy do reprezentatywnych pisarzy zwłaszcza XX-lecia między­wojennego, a z licznych jego utworów scenicznych szcze­gólnie "Obrona Ksantypy" cieszyła się i cieszy dużym wzięciem w teatrze i u publiczno­ści. Sztuka o paskudnej małżonce Sokratesa, a właściwie nie paskudnej - tylko niesz­częśliwej, znalazła się w nurcie współczesnych "przenicowań" antyku. Rewidowała przecież legendę i tradycję, nie zawsze sprawiedliwą dla otaczenia różnych wielkości, wprowadzała element zwyczajności do uwznioślonych okoliczności życia Sokratesa... Więc sztuka przeciw Sokratesowi? Oczywiście - nie. W "Obronie Ksantypy" nauczyciel Platona jest raczej posta­cią marginesową, a sprawa toczy się wyłącznie o poszerzenie sylwetki psychologicznej Ksantypy, nieżyczliwie, "jedną kraską" narysowanej przez współczesnych.

Napisałem wyżej, że sztuka Morstina znalazła się w nurcie współczesnych "przenicowań" antyku. Istotnie tak jest, choć sformuło­wanie to trzeba traktować bardzo dosłownie, wąsko. Morstin rożni się od Durrenmatta, Giraudoux czy Camusa z "Kaliguli" formatem ambicji autorskich, Nie zamierza poprzez antyk czy mitologię antyczną spoglądać na teraźniejszość, nie szuka kostiumu dla publicystycznego czy moralistycznego rozwa­żania problemów politycznych lute filozoficznych współczesności. Jest tak samo dosłowny jak pretekst tej sztuki, pomyśla­nej dla teatru, dla aktora, dla szerokiej publiczności. Dodatkowo tylko spełnia "Obrona Ksantypy" bardzo skądinąd pożyteczną funk­cję popularyzatora kultury antycznej, jej instytucji, jej klimatu. Jest to zaleta cenna szczególnie dziś, kiedy ponownie nabiera znaczenia postulat humanistycznego kształtowania osobowości ludz­kiej...

Tak więc - "pokazać życie w zastygłym, martwym sche­macie"... W inscenizacji ALEKSANDRA RODZIEWICZA ("Teatr Współczesny") portret psychologiczny Ksantypy (JA­DWIGA OKOŃSKA) rysuje się interesująco. Żona Sokra­tesa nie ma rysów wulgar­nych, jej bunt, czy raczej pró­ba określenia się ma charak­ter porywów prawie nieśmia­łych, marzycielskich, jakby z góry porażonych kompleksem niewiary czy niemożliwości. Gwałtowne gesty Ksantypy nie tworzą postaci, są wyra­zem ostateczności. Takie "ści­szenie buntu" uchroniło ostat­nią rozmowę w III akcie od znamion humorystycznego po­skromienia złośnicy. W ogóle - odniosłem wrażenie, że Okońska całą postać kompono­wała wstecz, od tej właśnie rozmowy starszej, zmęczonej już i zrezygnowanej kobiety z mężem. Konwencjonalnie i blado wypadła scena z płaszczem Sokratesa w II akcie - po części dzięki Morstinowi, który tę psychologiczną niespo­dziankę wygotował arcybanalnie.

Poza Ksantypą nie ma wła­ściwie ról w sztuce. Są więk­sze i mniejsze epizody, często interesująco poprowadzone przez aktorów. Jedni uzyskali rezultat samą tylko interpre­tacją tekstu, bez nagrywania (LEOPOLD MATUSZCZAK, ZBIGNIEW MAMONT, BOH­DAN GIERSZANIN oraz w III akcie JAN DASZEWSKI i ALEKSANDER RODZIE­WICZ), inni - jak JERZY KOWNAS i ADA ZASADZIANKA - sięgnęli po bardziej bogate środki gry "inter­mediowej". Zabawny, dodatni efekt aktorski - pomimo powściągliwości - uzyskała WANDA CHLOUPEK", a tak­że JAN IBEL. Natomiast mi­mo uznania, jakie żywię dla wysiłku ANTONIEGO SZUBARCZYKA, uważam, że nie udźwignął on postaci Sokrate­sa. Był ograniczony do wypo­wiadania tekstu, a i w takich ramach unikał bardziej ekspresyjnego wyrażenia osobowości filozofa. Szubarczyk miał jednak dobrą scenę tańca.

W całości spektakl ma stanowczo zbyt wolne tempo, dzięki czemu ujawniają się rozchwiania pomiędzy stylistyką aktorską scen o charakterze intermediów i niektórych innych (z Mirryną), a niekiedy przesadnie statyczną dostojnością pozostałych. Doskonałą jest natomiast scenografia JANUSZA WARPECHOWSKIEGO, ciekawe opracowanie muzyczne i choreograficzne (WANDA DUBANOWICZ i ZOFIA KULESZANKA).

Premiera "Obrony Ksan­typy" połączona była z uroczystością wręczenia nagród, uzyskanych przez zespół teatrów szczecińskich na czerwcowym festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu.