Artykuły

Poeta ma ambicje, poeta chciałby na Parnas, chciałby w podręcznikach i do historii. Koledzy po fachu chcieliby poetę upupić, bo mu zazdroszczą. A tak zwani zwyczajni ludzie oprawiliby poetę w ramki, ustawili na cokole i nabożnym szeptem zagadnęli o życie prywatne. A poeta nie chce być kukłą, poeta chce prawdziwie o prawdziwych ludziach żyjących prawdziwym życiem. Poeta chce się pozbyć etykietki, którą mu raz na zawsze przyczepiono, poeta nie chce być człowiekiem publicznym, chce być sobą. Poeta nie chce tańczyć jak mu zagrają, poeta złazi z cokołu. Poeta chodzi na czworakach.

Głośne przed dziesięciu laty "Na czworakach" Tadeusza Różewicza trochę jakby wyblakło. Inna sprawa, że trudno dorównać inscenizacji Jerzego Jarockiego w Teatrze Dramatycznym, gdzie Laurentego zagrał Zbigniew Zapasiewicz. Po długiej przerwie powróciła sztuka Różewicza na afisz w reżyserii Andrzeja M. Marczewskiego. Inne mamy czasy, sporo się zmieniło w świadomości ogólnej i poszczególnej. Marczewski próbuje udowodnić, że nie zmieniło się nic, przynajmniej w tej materii. Laurenty toczy swój śmieszny, żałosny i tragiczny bój o tożsamość z produktami, przedstawicielami świata zewnętrznego, świata, który mógłby być dla poety rajskim ogrodem, a jest dżunglą, w której trwa obława. Jakie mamy czasy, jakie mamy tu i teraz przypomina natarczywie ustawiony na scenie włączony telewizor. Rozbrzmiewający raz po raz sygnał dziennika potęgować ma absurdalność sytuacji, groteskowy kontrast. Niezbyt oryginalny to pomysł, stosował go już choćby Helmut Kajzar w swym teatrze "metacodziennyrn". Tam jednak ustawienie włączonego telewizora spełniało konkretną funkcję - powiedzmy górnolotnie - artystycznej kreacji. Tutaj ma po prostu sytuować akcję w naszym tu i teraz. Chyba niepotrzebnie - bo kto dziś toczy boje z teatrem absurdu. Absurd w teatrze to już klasyka, jedni ją akceptują, inni nie, ale kopie w tej sprawie dawno już skruszono.

Zaczyna się jednak ciekawie. W prologu wykorzystano bowiem fragmenty innego tekstu Różewicza pt, "Straż porządkowa". Straż porządkowa reprezentuje na scenie interesy autora, dowolnie w jego imieniu manewruje postaciami, udziela im głosu, bądź go odbiera Strażnik interweniuje kilkakrotnie, ale postaci niewiele sobie z niego robią, żyją własnym życiem, jakby ster wymknął się autorowi z rąk. Pomysł Różewicza-Marczewskiego interesujący, szkoda, że nie do końca wykorzystany.

Osią przedstawienia ma być stosunek Laurentego do świata, bo stosunek odwrotny rozszyfrowujemy dość szybko. Laurenty Sylwestra Pawłowskiego ostro stawia się światu, chyba znacznie ostrzej niż chciał tego Różewicz. Dosadność i naturalizm tej roli nie bardzo współgrają z - mimo wszystko, jednak - poetyckim tonem całości. Ale mimo takich zabiegów, wstyd powiedzieć, na scenie jest nudno.

"Na czworakach" w Rozmaitościach to przedstawienie smutne. Potwierdza bowiem bardzo smutną prawdę, że jak nie mamy nic ciekawego do powiedzenia, to robimy na scenie strip-tease i już wszystko gra. Na strip-tease i na lekturę szkolną przyjdzie dziatwa i plan się wykona, Strip-tease w "Operetce" Gombrowicza ma swój sens, swoje znaczenie. Tutaj sprawia wrażenie zupełnie zewnętrznego dodatku, kwiatka przy kożuchu, Maria Kalinowska (Dziewczyna) skądinąd zupełnie nieźle swą rolę zagrała (świeża i zabawna zwłaszcza w pierwszych scenach), i naprawdę nie musiała się rozbierać, by pozostawić po sobie dobre wrażenie.

Widać wyraźnie powierzchowność interpretacji, pośpieszność realizacji, brak głębszej myśli, przesłania, jakiejś idei nadrzędnej, która by przedstawienie porządkowała, nadawała mu sens. Nie najmocniejsza rzecz teatralna Różewicza wymaga bardzo sprawnej reżyserskiej roboty, konsekwencji i pewnej pokory. Inscenizacyjne pomysły Marczewskiego zamiast scalać i tłumaczyć tekst na język teatru, raczej go rozpierają, dezorganizują, mącą. I może gdyby nie muzyka, znów znakomita muzyka Tadeusza Woźniaka trzeba by wyznać, że przedstawienie robi generalną klapę.