"Wesele"
Zdarza mi się coraz częściej czytać recenzje teatralne, które są pisane jakby obok przedstawienia lub po jego marginesach. Zamiast rzetelnego omówienia spektaklu - popis recenzenckiej elokwencji, nijak przystający do materii scenicznej. I zawsze w jakiejś masce: Narcyza. Harcownika. Szydercy. Głupio złośliwego. Nachalnego i apodyktycznego w swoich sądach. Rozdzielającego razy artystom. Najbardziej irytują mnie ci o skłonnościach grafomańskich. Obrodziło ich ostatnio ponad miarę.
Daję upust swojej złości po przeczytaniu aż ośmiu recenzji ze spektaklu "Wesela" Wyspiańskiego w inscenizacji Jerzego Grzegorzewskiego na deskach Teatru Narodowego. W trakcie lektury odnosiłem wrażenie, że ich autorzy oglądali nie to samo przedstawienie. Któremu zatem sprawozdawcy wierzyć? Przedzierając się przez nadmiar wielosłowia i mało ostry opis sposobu myślenia inscenizatora, próbowałem się dowiedzieć - jakie jest to "Wesele"? Na próżno, acz nie bez zadziwiających odkryć. Zdumiała mnie np. wręcz magiczna wiedza jednego z krytyków o przeżyciach widzów: "Ustrój poetyczności rządzi tym spektaklem. Widzowie zanurzają się w rzewności. Razem z bohaterami żałują tego, czego nigdy nie osiągnęli i tego, czego nigdy nie osiągną. Skazani na wieczną klęskę, dziś bardziej egzystencjalną, niż narodową, bo inaczej rozkładają się teraz akcenty w tekście Wyspiańskiego". Boże miłosierny - zapewne szatan ułożył mu te zdania! Po takiej rekomendacji strach iść na przedstawienie.
Błądząc w labiryncie zadziwiająco sprzecznych ocen i sądów o "Weselu" Grzegorzewskiego - postanowiłem przynajmniej ustalić, jaką funkcją w spektaklu reżyser obdarzył Chochoła, ogromnie sprawczą osobę dramatu. Kilku krytykom Chochoł gdzieś się zapodział. Z pozostałych żaden osobno nie zaspokoił mojej ciekawości. Czy wspólnie byli w stanie to uczynić? Spróbujmy tedy zestawić ich objaśnienia:
1. "Piękny i oryginalny jest Chochoł (Maria Wieczorek)".
2. "W scenie ostatniej przygrywa weselnikom to znikającym, to znów wyłaniającym się z zapadni, jakby w rytm ruchu łodzi Charona pogrążali się bezsilnie w bagnie. Przypomina się tutaj wstrząsająco piękna scena odpływania poległych bohaterów w "Nocy listopadowej" Wajdy. Obraz Grzegorzewskiego ma podobną siłę, ale jedynie on".
3. "Goście weselni - pokazani jako zbita w kupę, pozbawiona indywidualności, podrygująca w rytm muzyki ludzka masa - wtaczają się na scenę wielokrotnie, by w finale zniknąć, pozostawiając na placu boju samotnego Chochola".
4. "Żadna to słomiana pałuba chroniąca róży krzak, żadna chodząca gnuśność. W finale pod weselnikami zapada się podłoga. Widzimy ich do kolan, rozkołysanych, jakby grzęźli w rozległym bagnie albo płynęli tratwą. Nieszczęsny depozytariusz złotego rogu, zgoniony, spity, ogłupiały Jasiek (Arkadiusz Janiczek) skoczy między nich - i niewidoczna barka, jakby dociążona ponad punkt krytyczny, pogrąży się pod scenę, zostawiając na powierzchni słomianego anioła śmierci i girlandy skrzypcowych dźwięków".
5. "Zaraz rozpocznie się chocholi taniec. Wszystkie osoby Wesela znikną w teatralnej zapadni. Niczego nie dokonawszy odejdą w ciemną niepamięć. W programie do przedstawienia pozostaną życiorysy gości pamiętnego wesela w Bronowicach. Przeorane przez jedną lub dwie wojny, pełne nieszczęść i nieoczekiwanych zwrotów. Egzystencja zostaje postawiona ponad teatralną zagładą, której dokonuje Chochoł, muzykalny wysłannik śmierci. Melancholia spotyka się z historią".
No wreszcie! Chochoł u Grzegorzewskiego jest "słomianym aniołem śmierci", "wysłannikiem śmierci". Ale to wciąż za mało! Żeby w pełni uzmysłowić sobie, czego dokonał Grzegorzewski, musiałem przeczytać wypowiedź Gustawa Holoubka, zanotowaną przez dziennikarza: "Chochoł został po raz pierwszy odczłowieczony w sposób właściwy. I odludowiony, choć muzyka, którą gra, dotyka przecież źródeł muzyki ludowej. Chochoł stał się bardziej uniwersalny. To nie jest krzak róży wyjęty z ogrodu, tylko memento, które od tylu lat nam towarzyszy".
Zamiast komentarza - pytanie. Dla kogo pisze się recenzje?
