Artykuły

OBECNY repertuar, teatrów warszawskich stoi pod znakiem Gombrowicza. Na zaspokojenie apetytu inscenizatorom nie wystarcza jego trzech głównych sztuk. Sięgnięto ponadto do adaptacji scenicznych z prozy i do utworu nie wykończonego, który zresztą okazał się materiałem wdzięcznym dla prezentacji. Odnotowawszy dla kronikarskiego a porządku adaptację "Transatlantyku", jak również "Ślub", którego inscenizacja w Teatrze Współczesnym jeszcze raz przekonuje do tezy wyrażonej przez waszego sprawozdawcę ze znakomitego i bardzo przejrzystego przedstawienia w teatrze. "Wybrzeże", że jest to dzieło do dna wyczerpujące nurt egocentrycznego narcyzmu autora, pokrótce należy omówić "Operetkę" w Teatrze Dramatycznym i "Iwonę, księżniczkę Burgunda" w Teatrze Współczesnym oraz zatrzymać się na chwilę na "Historii" jako prapremierze w Piwnicy Wandy Warskiej.

"Operetka" Witolda Gombrowicza a to materiał dla teatrów niezawodny, pod warunkiem, że w niemal czterdziestoosobowej obsadzie, będzie się miało dostateczną liczbę artystów śpiewających, tańczących, a nie zaszkodzi także mimów i akrobatów. Grająca Albertynkę Monika Sitaj popisała się wygimnastykowaniem, a w finałowej scenie nie dała powodu do zarzutów swoją budową. Halina Dobrowolska należycie zademonstrowała pretensjonalność Księżnej Himalaj. Janina Traczyk przeto kazała ponętną zabawność Markizy. Marek Kondrat i Marek Obertyn byli dobrze skontrastowanymi Szarmem i Hufnaglem, zaś Maciej Damięcki popisał się szaleńczym tańcem akrobatycznym. Mocną stroną przedstawienia jest muzyka Jerzego Satanowskiego, zaś inscenizacja reżyserska Macieja Prusa pozwala przeżywać widowisko jak nieprzerwaną fugę.

"Iwona, księżniczka Burgunda" w reżyserii Zygmunta Hubnera i scenografii Jana Banucha grana w Teatrze Powszechnym daje okazję do podziwiania wycyzelowanych kreacji aktorskich, z których na szczególną uwagę zasługuje Zbigniewa Zapasiewicza w roli groteskowego Króla Ignacego. Pod względem dopracowania ról całe przedstawienie można uważać za wzorowe.

SENSACJĄ stało się wystawienie w Piwnicy Wandy Warskiej przy Rynku Starego Miasta przez artystów Teatru Nowego "Historii", dotychczas szerzej nie znanego utworu. Podczas gdy trzy sztuki Gombrowicza wyżej omówione były całkowicie ukończone przez i autora, tekst "Historii" robi wrażenie szkicu, rzeczy nie ukończonej lub zaniechanej.

Rzecz jest wyraźnie osadzona w czasie 1914-1935, podczas gdy inne sztuki Gombrowicza dają się interpretować bardziej ponadczasowo, tutaj fabuła trzyma się dat. Postać główna - Syn, potem Bosonóg - ma charakter wyraźnie autobiograficzny. Wyrodne dziecko, absolutnie egocentryczne i egoistyczne, zmuszane i do normalnego życia przez rodziców i wychowawców, zamiast zdawać porządnie egzamin dojrzałości, zdaje na przekór wszystkim egzamin... niedojrzałości i to na bosaka! Zdaje go mając lat 16.

Chłopiec jest tak sobą zachwycony i uporczywy w kultywowaniu egocentryzmu, że nawet wybuch tej wojny skłonny jest przypisać swemu wpływowi na wydarzenia. Potem jako bywalec kawiarni warszawskich trzydziestoletni Bosonóg, z ducha infantylny, a wszechwiedzący, zostaje wezwany do Piłsudskiego, aby mu poradził, co ma robić dalej? Jest wyraźnie rok 1934, bo Niemcy są pod wszechwładzą Hitlera. Wnikając w nie wróżącą nic dobrego sytuację, doradza Piłsudskiemu, żeby... wyjechał. Co się też wkrótce sianie. Marszałek odjeżdża do... Krakowa, czyli na swój pogrzeb, który, jak wiemy, odbył się w roku 1935.

NIE wiem, czy Gombrowicz chciał na tym zakończyć temat, czy ciągnąć go dalej, wystarcza na dramat zamknięty w sobie. Mamy swoistą wykładnię wydarzeń sprzed pół wieku, rozumianych jako rezultat poczynań indywidualnych. Jest w tym tekście więcej infantylnej szczerości niż w powszechnie znanych trzech sztukach Gombrowicza natomiast mniej pozerstwa i snobizmu.

Należy się wdzięczność artystom Teatru Nowego, że zdobyli się na to przekonywające widowisko. Składam za to podziękowanie całemu zespołowi na ręce Teresy Lipowskiej, wcielającej pięknie trzy role: Matki, Nauczycielki i Cesarzowej.