Brian Friel
FRIEL Brian
(ur. 9 stycznia 1929, Killyglogher, Irlandia Północna, zm. 2 października 2015)
Najwybitniejszy współczesny dramatopisarz irlandzki (także autor opowiadań). Wyraziciel i badacz problemów społecznych i politycznych Irlandii Północnej.
Urodził się i wychował w pobliżu Omagh. W 1939 rodzina przeprowadziła się do Derry i tam Brian uczył się w St. Columb's College, a następnie w St. Patrick's College w Maynooth. Ukończył seminarium nauczycielskie i pracował przez dziesięć lat (1950-1960) jako nauczyciel w różnych szkołach okręgu Londonderry. Zarazem publikował opowiadania w piśmie "The New Yorker" i pisał sztuki radiowe dla BBC w Belfaście. W 1960 na dobre zajął się pisarstwem.
Jego pierwsza sztuka, "This Doubtful Paradise" została wystawiona w 1959. Następna, "The Enemy Within" (1962) przyniosła mu już sławę w całej Irlandii. W 1963 współpracował z Tyrone Guthrie w jego teatrze w Minneapolis. Napisana w tym czasie sztuka "Philadelphia, Here I Come!" ("Filadelfio, nadchodzę!", 1964) na temat emigracji Irlandczyków do USA oraz następne: "The Loves of Cass McGuire" (1966) i "Lovers" (1967) przyniosły mu sławę także za oceanem.
W kolejnych latach powstawały dramaty: "Crystal and Fox" (1968), "The Freedom of the City" (1973), "Volunteers" (1975), "Living Quarters" (1977), "Faith Healer" ("Uzdrowiciel", 1979), "Aristocrats" (1979).
W 1980 wraz z aktorem Stephenem Rea oraz kolegami ze szkoły St. Columb's College (Tomem Paulinem, Seamusem Deanem oraz noblistą Seamusem Heaney'em) założył Field Day Theatre Company w Derry. Wystawił tam wiele swoich sztuk, między innymi "Przekłady" (1980), "The Communication Cord" (1982) czy "Making History" (1988).
Jego najgłośniejsza sztuka, "Tańce w Ballybeg" (1990) miała premierę w Abbey Theatre w Dublinie, a potem była grana na londyńskim West Endzie i amerykańskim Broadway'u. W USA dostała w 1992 aż trzy Tony Awards, w tym dla najlepszej sztuki. Została także sfilmowana (1998, reżyseria Pat O'Connor, z udziałem Meryl Streep).
Kolejne sztuki, to "Wonderful Tennessee" (1993), "Molly Sweeney" (1995) oraz "Give Me Your Answer, Do!" (1997). Najnowsza sztuka, "Homeplace" (2004) miała premierę w Gate Theatre w Dublinie, po czym szybko trafiła na londyński West End (maj 2005).
Szczególne miejsce w dorobku Friela zajmują adaptacje dzieł Antoniego Czechowa (zresztą sam Friel bywa nazywany "Czechowem Irlandii"): "Trzy siostry" (1981), "Wujaszek Wania" (1998), "Jałtański żart" (2001, adaptacja opowiadania "Dama z pieskiem") oraz "Niedźwiedź" (2002). W nawiązaniu do Czechowa powstała sztuka "Afterplay" (2002), w której Friel opisuje losy dwojga bohaterów Czechowa: Soni z "Wujaszka Wani" i Andreja z "Trzech sióstr", którzy spotykają się po dwudziestu latach.
Zasługi Friela jako dramatopisarza dotyczą nie tylko podejmowanej problematyki, ale i eksperymentów z formą i językiem. Jego sztuki wielokierunkowo zgłębiają relacje między historią i mitem, tradycją i nowoczesnością, śledzą wpływ historii na losy jednostek, rodzin i większych spoleczności, szczególnie wiejskich.
Wśród licznych nagród i wyróżnień dramatopisarza znajduje się honorowy doktorat Rosary College w Chicago (1974). W 1989 Radio BBC poświęciło cykl sześciu słuchowisk sztukom Friela, co uczyniono po raz pierwszy w stosunku do żyjącego autora. Za całość dorobku został nagrodzony przez Irish Times (1999). Jest członkiem Amerykańskiej Akademii Sztuk i Literatury, Brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa Literackiego oraz Irlandzkiej Akademii Literatury. Od 1982 należy do ekskluzywnego irlandzkiego stowarzyszenia artystów "Aosdána", zwanego "skarbcem", a grupującego stałą liczbę 250 najwybitniejszych irlandzkich plastyków, pisarzy i muzyków.
Friel jest żonaty z Anne Morrison (ślub w 1954), ma cztery córki i jednego syna. Mieszka w Donegal, dokąd przeprowadzil się z Derry w 1967.
