Autorzy

KURPIŃSKI Karol Kazimierz (1785 Włoszakowice pow. Wschowa -18 IX 1857 Warszawa), dyrygent, dyr. teatru. Podawana dotąd w opracowaniach data 6 III 1785 jako data ur., jest w rzeczywistości datą jego chrztu. Był synem Marcina K., organisty kościoła we Włoszakowicach i Franciszki z Wańskich, mężem -> Zofii K. Gry na instrumentach uczył się początkowo u ojca. Od 1797 był organistą w Sarnowie k. Rawicza. W 1800-08 przebywał w Moszkowie k. Sokala jako skrzypek kapeli starosty Feliksa Polanowskiego. Poznał wówczas w pobliskim Lwowie opery włos. i niemieckie. W 1808 przeniósł się do Lwowa, gdzie udzielał lekcji gry na fortepianie w domu E. Rastawieckiego. W 1810 za protekcją śpiewaka i aktora t. warsz. J. Szczurowskiego objął stanowisko najpierw skrzypka w orkiestrze, a od 1 VII 1810 drugiego dyrygenta orkiestry T. Narodowego (obok J. Elsnera). Został także korepetytorem solistów i chóru t. warszawskiego. Zwiększył skład orkiestry, wprowadził bardziej nowoczesną instrumentację, powiększył również skład chórów i podniósł je na wyższy poziom muz. i wykonawczy. W 1812 został powołany na stanowisko nauczyciela muzyki w warsz. Szkole Dramatycznej, w 1817-19 prowadził naukę teorii muzyki w Szkole Muzyki i Sztuki Dramatycznej (późniejsze Konserwatorium i Szkoła Główna Muzyki). 10 IV 1815 ożenił się z aktorką Zofią Brzowską. W 1820 założył i redagował w Warszawie pierwsze pol. czasopismo muz. "Tygodnik Muzyczny" (ukazywał się do 1821); pisał tam recenzje muz. i teatralne. W marcu 1823 wyjechał za granicę (Niemcy, Francja, Włochy, Austria), skąd powrócił w grudniu tego roku do Warszawy. Zapoznał się wtedy z pracą zagranicznych t. operowych. Od lipca 1824, po ustąpieniu J. Elsnera, został jedynym dyrygentem t. warsz. i dyrektorem opery. Pozostał na tym stanowisku do 1840. Od 15 VII 1825 do 30 VI 1827 z L.A. Dmuszewskim i B. Kudliczem wchodził w skład komitetu kierującego T. Narodowym z ramienia zrzeszenia aktorskiego; w 1831 wraz z B. Kudliczem kierował T. Narodowym. W 1835-40 był dyr. szkoły śpiewu utworzonej przy T. Wielkim na miejsce zlikwidowanego w 1830 konserwatorium; prowadził tu klasę śpiewu i harmonii. Uczniami jego byli m.in. Józefa Daszkiewicz, Paulina Rivoli, J. Dobrski, L. Rywacka i A. Żółkowski-syn. Do zgonu mieszkał i działał w Warszawie. W 1811-21 należał do masonerii (doszedł do wysokiego VI stopnia). Komponował muzykę do najrozmaitszych utworów scen., gł. oper, komediooper, melodramatów, baletów. Po powrocie z zagranicy i następnie po objęciu stanowiska dyr. opery starał się wystawiać najnowsze i znane już w Europie zachodniej opery obce, takie jak: "Westalka", "Turek we Włoszech", "Otello", "Wolny strzelec", "Biała dama", "Niema z Portici" i "Robert Diabeł". Obok J. Elsnera był głównym twórcą opery pol. w pierwszej poł. XIX w. a jego "Nowe Krakowiaki" ("Zabobon, czyli Krakowiacy i Górale") do słów J.N. Kamińskiego (1816) odnosiły wieloletnie triumfy usuwając w cień "Krakowiaków i Górali" J. Stefaniego i W. Bogusławskiego. Do najbardziej popularnych utworów K. należały opery: "Dwie chatki", "Paląc Lucypera" (1811), "Szarlatan", "Jadwiga królowa Polski" (1814), " Nadgroda" (1815), "Zamek na Czorsztynie, czyli Bojomir i Wanda" (1819), "Leśniczy w Kozienickiej Puszczy" (1821), "Cecylia Piaseczyńska" (1829), melodramat "Oblężenie Gdańska" (1811) i balety: "Nowa osada Terpsychory nad Wisłą" (1818), "Mars i Flora" (1820), "Trzy gracje" (1822). Był bardzo popularnym kompozytorem nie tylko oper, lecz także pieśni (m.in. skomponował muzykę do "Warszawianki", 1830), polonezów i innych form muzycznych. Był doświadczonym i pełnym temperamentu dyrygentem. Wielkie zasługi położył jako organizator życia muz. i pedagog. W 1830 opublikował anonimowo "Krótki rys Teatru Narodowego od r. 1818 do chwili obecnej". Był autorem "Dziennika prywatnego niektórych czynności teatralnych od r. 1827 do 1830" (fragm. drukowane w "Ruchu Muzycznym" 1858 nr 10, 1859 nr 22 i "Echu Muzycznym" 1881 nr 15), a także autorem prac teoretycznych o muzyce i podręczników.
Bibl.: Błaszczyk: Dyrygenci (tu bibl. i il.); K. Kurpiński: Dziennik podróży 1823, oprac. Z. Jachimecki, Kraków 1954; K. Michałowski: Opery polskie, Kraków 1954; PSB XVI (T. Przybylski; tu bibl.); H. Pomorska: Karol Kurpiński, Warszawa 1948; Recenzje Iksów (il.); Rulikowski: Teatr warsz.; SMP (tu bibl.); Szwankowski: Teatr Bogusławskiego; Kur. warsz. 1857 nr 245, 248; Jasiński; Krogulski.
Ikon.: J. Kosiński: Portret, miniatura, akw., ok. 1820, repr. katalog: Pamiętnik Wystawy Miniatur, Warszawa 1912; A. Molinari: Portret, olej, 1825 - MNWarszawa; C Baerend: Portret, medal, 1819 - MTWarszawa, MNWarszawa; J. Polkowski: Portret, rys. (wg A. Molinariego), 1860 - Bibl. Jagiell.; J. Sonntag: Portret, lit. - Bibl. Nar. (Gabinet Rycin); M. Fajans (zakład lit. M. Fajansa): Portret, lit., 1859, repr.Rapacki: Sto lat; J. Holewiński: Portret, drzew., repr. Kłosy 1888 nr 1188.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973