Autorzy

DURAS Marguerite
właściw. Donnadieu Marguerite
(ur. 4 kwietnia 1914, Gia Dinh, Indochiny - zm. 3 marca 1996, Paryż, Francja)
Francuska powieściopisarka, dramatopisarka, scenarzystka, reżyserka filmowa i dziennikarka; przedstawicielka nurtu nouveau roman. Urodzona na przedmieściach Sajgonu, dzieciństwo spędziła w Indochinach, które były wówczas kolonią francuską. Jej ojciec, Henri Donnadieu, nauczyciel matematyki zmarł, gdy Marguerite miała cztery lata. Matka, Marie Legrand, nauczycielka francuskiego, dorabiała, grając w kinie na fortepianie, by utrzymać córkę i dwóch starszych synów. Straciła wszystkie oszczędności, gdy pochopnie zainwestowała je w plantację ryżu w Kambodży. Postać matki, odważnej i upartej do granic absurdu, kochanej i znienawidzonej zarazem, pojawi się w powieściach "Un barrage contre le pacifique" (Tamy na Pacyfiku, 1950) i "Kochanek" (1984). Jako nastolatka Marguerite wdała się w romans z bogatym Chińczykiem; doświadczenie to wykorzystała w "Kochanku" i w "Kochanku z Północnych Chin" (1991).
Mając siedemnaście lat Marguerite wyjechała do Francji, by studiować prawo i nauki polityczne na Sorbonie; ukończyła studia w 1935 roku. W latach 1935-41 pracowała jako sekretarka w ministerstwie do spraw kolonii. W tym czasie (1939) poślubiła poetę Roberta Antelme; w 1942 roku urodziła martwe dziecko. Podczas wojny działała z mężem w Ruchu Oporu, wstąpiła również do Partii Komunistycznej, z której została później usunięta za "rewizjonizm" (1950). Robert Antelme został aresztowany przez gestapo; przeżył pobyt w obozach koncentracyjnych w Buchenwaldzie, Gandersheim i Dachau. Marguerite opiekowała się nim po wyzwoleniu, chociaż była już w tym czasie związana z innym mężczyzną, Dionysem Mascolo. Do tego trudnego okresu wróciła w zbiorze opowiadań "La Douleur" (Ból, 1985). Po wojnie Duras pracowała jako dziennikarka między innymi w "Observateur".
Marguerite Duras debiutowała w 1943 roku powieścią "Les impudents" (Bezwstydni); rok później opublikowała "La vie tranquille" (Spokojne życie). Jej pseudonim literacki to nazwa wsi, obok której jej ojciec posiadał majątek ziemski. Na wczesne powieści Duras, tradycyjne w formie, wpływ wywarła proza Ernesta Hemingwaya, Virginii Woolf i François Mauriaca. Marguerite Duras została dostrzeżona przez krytykę, gdy po kilkuletniej przerwie opublikowała "Un barrage contre le pacifique, Le Marin de Gibraltar" (Żeglarz z Gibraltaru, 1950) i "Square" (Skwer, 1955). W 1958 ukazała się powieść, za sprawą której Duras została zaliczona do nurtu nouveau roman - nowej powieści: "Moderato cantabile". Tematem powieści jest zbrodnia, lecz intryga została przedstawiona w sposób fragmentaryczny: nie ma początku ani końca, nie ma więzi przyczynowo-skutkowej. Śledztwo nie dotyczy okoliczności zbrodni (miejsca, cech fizycznych postaci), lecz jedynie motywów zbrodni, a więc psychologii postaci. W odróżnieniu od tradycyjnej powieści "Moderato cantabile" pozbawione jest wszechwiedzącego narratora.
Swój pierwszy dramat, "Les Viaducs de la Seine-et-Oise" (Wiadukty Sekwana-Oise) Marguerite Duras napisała w 1959 roku. Autorka jednak nie tylko nie umieściła go w swoim pierwszym tomie dramatów, opublikowanym w 1965 roku ("Théâtre I"), lecz zakazała jego publikacji i inscenizacji. Najwcześniejszym opublikowanym dramatem Duras jest więc "Les Eaux et Forts" (Wody i lasy), łączony w komiczną trylogię języka z wydanymi w drugim tomie dramatów "Yes, peut-tre" (Yes, może) i "Le Shaga" ("Théâtre II", 1968). W debiutanckim tomie ukazały się ponadto "Le Square" (Skwer, adaptacja powstałej dziesięć lat wcześniej powieści) i "La Musica" (Muzyka). Niepublikowane "Les Viaducs" autorka przerobiła na "L'amante anglaise" (Angielska kochanka, 1967), powieść i dramat pod tym samym tytułem. Zasadnicza innowacja (w stosunku do "Les Viaducs") polega na wprowadzeniu postaci Przesłuchującego, dzięki któremu odbiorca poznaje przebieg wydarzeń w sposób pośredni i niepełny. Poprzez fragmentaryczne ukazanie rzeczywistości, brak wyjaśnienia zagadki kryminalnej i wiarygodnych psychologicznie postaci, a także umieszczenie akcji w bliżej nieokreślonej przestrzeni Duras w zasadniczy sposób narusza przyzwyczajenia widzów i czytelników.
Podobny zabieg Duras wprowadza w późniejszym dramacie "Véra Baxter" (1976), będącym przeróbką wcześniejszego, "Suzanne Andler" (1968). Tu klasyczną historię małżeńskiego trójkąta poznajemy za pośrednictwem Nieznajomego; jesteśmy skazani na fragmentaryczność informacji, do których udało mu się dotrzeć, zawodność jego pamięci i nieumiejętność wyciągania wniosków. Jak zauważa Małgorzata Sugiera, "na podobnej zasadzie każdy utwór Duras wydaje się jakimś równowartościowym wariantem zaginionego gdzieś na zawsze oryginału. Nie próbuje pod żadnym względem udawać jedynej obiektywnej wersji ani ukrywać swojej wariantowości, niepełności. Daje tym samym wiele możliwości innego widzenia i relacjonowania, otwiera przestrzeń dla wielu równoprawnych głosów w układzie, który został świadomie pozbawiony wewnętrznej hierarchii i ścisłej koherencji" ("Potomkowie króla Ubu", Księgarnia Akademicka, Kraków 2002, s. 316-317).
W 1973 roku Duras opublikowała "India Song" (Indyjską piosenkę), w której wykorzystała temat wcześniejszej powieści "Le Vice-Consul" (Wicekonsul, 1965). Autorka opatrzyła utwór znamiennym podtytułem: "tekst - teatr - film". Duras często przekraczała bowiem granice nie tylko między rodzajami literackimi, ale również między mediami. "India song", napisany z myślą o inscenizacji w teatrze, stał się scenariuszem filmu, zrealizowanego przez autorkę; "Całe dni na drzewach" to tytuł powieści (1954), dramatu (1968) i filmu (1977).
Duras debiutowała jako reżyserka filmowa w 1969 roku, realizując "La Musica" na podstawie własnego, wcześniej opublikowanego dramatu. W latach siedemdziesiątych Duras skoncentrowała się na robieniu filmów i pisaniu scenariuszy. Oprócz "India Song" (1974) i "Całych dni na drzewach" (1977) zrealizowała między innymi "Baxter, Vera Baxter" (1976) i "Le camion" (Ciężarówka, 1977).
W 1980 roku Duras poznała młodszego od niej o trzydzieści osiem lat Yanna Andreę Steinera, który został jej sekretarzem i ostatnim partnerem życiowym. Steiner grał też w jej filmach i opublikował dwie książki o Marguerite Duras ("M.D"., 1983 i "Cet Amour-lá", 1999). Yann Andréa wspierał pisarkę w walce z uzależnieniem od alkoholu.
Dramaty Duras wprowadził na scenę w latach sześćdziesiątych wybitny francuski reżyser, Claude Regy. W jej sztukach występowali znakomici aktorzy, min. Madelaine Renaud i Michael Lonsdal. Nakręcony na postawie jej powieści film "Hiroszima, moja miłość" (1959, reżyseria Alain Resnais) był nominowany do nagrody Oscara. Największy sukces pisarka osiągnęła dzięki powieści "Kochanek", uhonorowanej nagrodą Goncourtów (1984), przetłumaczonej na czterdzieści języków i sprzedanej w trzech milionach egzemplarzy (ekranizacja w reżyserii Jeana-Jacquesa Annaud, 1992).
Duras nie eksperymentowała w zamierzony sposób z konwencjami teatralnymi, lecz mimo to naruszała ramy tradycyjnego dramatu i teatru. Didaskalia są u Duras równie istotne jak wypowiedzi postaci i powinny zostać wypowiedziane na scenie. Twórczość Marguerite Duras ma cechy "écriture féminine": autorka nie przekazuje wiedzy, lecz dzieli się wątpliwościami; narratorka często przerywa wątek i wraca do punktu wyjścia, a milczenie ma tę samą wartość co wypowiedziane słowa. W dramacie "Savannah Bay" (Zatoka Sawanna, 1983) Duras pokazuje, w jaki sposób zawodność pamięci uniemożliwia dotarcie do prawdy. W innym dramacie, "Un homme est venu me voir" (Pewien człowiek przyszedł się ze mną zobaczyć, 1968) Duras osią konstrukcyjna uczyniła różnicę między dyskursem męskim i kobiecym. Z kolei bohaterka "L'amante anglaise" nie zgadza się na narzuconą jej, pasywną rolę społeczną; Claire Lannes walczy z mężczyzną, Przesłuchującym, o prawo do wyartykułowania własnej egzystencji.
Po polsku ukazały się trzy dramaty Duras: "Całe dni na drzewach" ("Dialog" nr 4/1967), "Agata" ("Dialog" nr 7/1985) i "Savannah Bay" ("Językowe światy. Antologia dramatu francuskiego", pod red. Małgorzaty Sugiery. Księgarnia Akademicka, Kraków 2004).