Autorzy

(właściwie John Kingsley Orton)
(ur.1 stycznia 1933, Leicester, Wielka Brytania -
zm. 9 sierpnia 1967, Londyn, Wielka Brytania)
Brytyjski dramaturg, powieściopisarz i aktor, autor czarnych komedii i makabrycznych fars, powieści i scenariusza filmowego; uważany za prekursora nurtu queerowego. Przyszedł na świat w biednej wielodzietnej rodzinie robotniczej - był najstarszym dzieckiem Elsie i Williama Ortona, ogrodnika w zakładzie zieleni miejskiej. Bardzo wcześnie podjął pracę jako urzędnik; jednocześnie występował w teatrach amatorskich. W 1950 roku, uzyskawszy stypendium, przeniósł się do Londynu i podjął studia na wydziale aktorskim Royal Academy of Dramatic Art. Rok później poznał Kennetha Halliwella, który został jego stałym partnerem - Orton i Halliwell, razem z trzema innymi studentami, wprowadzili się do wspólnego mieszkania. Halliwell, o siedem lat starszy od przyjaciela, pochodził z zamożnej rodziny. Utrzymywał Ortona, zachęcał go do czytania i studiowania literatury.
Orton, podobnie jak Halliwell, był przeciętnym studentem; po ukończeniu studiów grał podrzędne role. Wspólnie z przyjacielem pracował nad powieściami, które nigdy nie zostały opublikowane; Orton napisał też swoją własną powieść "Head to Toe" (Od głowy do stóp), która ukazała się dopiero po jego śmierci (1971). Przyjaciele żyli z zasiłku dla bezrobotnych i z pieniędzy Halliwella. W 1962 roku obaj zostali skazani na sześć miesięcy więzienia za niszczenie książek z bibliotek publicznych (wklejali do nich pornograficzne zdjęcia, a na ścianach swojego mieszkania wieszali reprodukcje z albumów).
Po wyjściu z więzienia Orton zaczął pisać dramaty. Powieść "The Boy Hairdresser" (Młody fryzjer), napisaną wspólnie z Halliwellem, przerobił na sztukę, która w 1964 roku została wyemitowana przez BBC pod tytułem "The Ruffian on the Stair" (Chuligan na schodach). Krytyka dostrzegła w niej wpływy dramatów Harolda Pintera, przefiltrowanych przez świadomość homoseksualisty. Bohaterami dramatu Ortona są bracia, których łączy kazirodczy związek. Premiera "The Ruffian on the Stair" otworzyła krótką, błyskotliwą karierę Ortona. Jego druga sztuka, "Zabawiając pana Sloane'a" (prapremiera polska 1991), o przystojnym, sprytnym biseksualiście, który sypia z synem i córką zamordowanego przez siebie mężczyzny, po prapremierze w New Arts Theatre (1964) została w ciągu miesiąca przeniesiona na West End, potem była wystawiana w Nowym Jorku, Hiszpanii, Izraelu i Australii, a w końcu została przerobiona na sztukę telewizyjna i scenariusz filmowy. Bohater kolejnej sztuki Łup (1966, prapremiera polska 2002), przestępca Hal, jest gejem. W ciągu następnych dwóch lat odbyły się jeszcze premiery trzech krótszych sztuk Ortona: "The Erpingham Camp" (Obóz w Erpingham 1966), "The Good and the Faithful Servant" (Dobry, wierny sługa, 1967) i "Funeral Games" (Gry pogrzebowe, 1968). Orton nie doczekał sukcesu swojej ostatniej sztuki, uważanej za najlepszą - "Co widział kamerdyner" (1969, prapremiera polska 1979). W farsie, otwarcie kpiącej z mitu Churchila, krytycy dostrzegli wpływy Wilde'a. Przed śmiercią Orton napisał na zamówienie scenariusz filmowy "Up Against It" (Zmierzyć się) o Beatelsach (film nie został zrealizowany, scenariusz opublikowany w 1979 roku).
Pisarz został zamordowany przez swojego życiowego partnera; gdy Orton zaczął odnosić sukcesy, Halliwell - niespełniony jako artysta, a przy tym starszy od przyjaciela, tyjący i łysiejący - czuł się zagrożony i osamotniony. Zażywał leki antydepresyjne i silne środki uspokające. Pewnej nocy roztrzaskał głowę kochanka młotkiem, po czym zażył śmiertelną dawkę leków.
Joe Orton był pisarzem kontrowersyjnym - jedni uważali go za najlepszego dwudziestowiecznego autora fars, chwalili dowcip i wyrafinowanie, inni krytykowali za cyniczny humor, naruszanie seksualnego tabu, niemoralne zachowania postaci. Znakiem rozpoznawczym stylu pisarza (nazywanego niekiedy "ortonowskim") jest opowiadanie zwykłym, potocznym językiem o niezwykłych, makabrycznych wydarzeniach. Sztuki Ortona oparte są na motywach autobiograficznych: postaci Kempa w "Zabawiając pana Sloane'a" i Buchana w "The Good and the Faithful Servant" wzorowane są na ojcu pisarza; jak pan Sloane, Orton wykorzystywał swoją urodę i wdzięk osobisty, żeby manipulować ludźmi; jak Ray w "The Good and the Faithful Servant" Orton miał zostać urzędnikiem.