Autorzy

THEMERSON Stefan
(ur. 25 stycznia 1920, Płock, Polska - zm. 6 września 1988, Londyn, Anglia)
Poeta, pisarz, eseista, filozof, autor filmów awangardowych, twórca koncepcji poezji semantycznej. Był synem lekarza i literata Mieczysława Themersona. Lata I wojny światowej spędził wraz z rodziną w Rosji. Po powrocie do Polski w 1918 roku, uczęszczał do gimnazjum w rodzinnym Płocku. Po maturze w 1928 roku przeniósł się do Warszawy i zaczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Po roku przeniósł się na Wydział Architektury na Politechnikę, ale tych studiów także nie ukończył. W 1929 roku zadebiutował jako poeta w "Głosie Prawdy". W tym samym roku poznał malarkę Franciszkę Weinks, z którą dwa lata później się ożenił. Małżeństwo to było nie tylko związkiem uczuciowym, ale także twórczym.
Jeszcze w czasach studenckich zainteresował się fotografiką i fotomontażem. Był jednym z założycieli Spółdzielni Autorów Filmowych (SAF). SAF organizowała pokazy filmów awangardy europejskiej. W ramach jej działalności w latach 1931-37 Themerson wspólnie z żoną zrealizował pięć filmów awangardowych, które uważane są za ważne pozycje w rozwoju polskiego kina eksperymentalnego. Najbardziej znane z nich to "Apteka" oraz oparta na poemacie Anatola Sterna "Europa". W latach 1934-35 Themersonowie zrealizowali także dwa filmy na zamówienie Instytutu Spraw Społecznych - "Drobiazg melodyjny" i "Zwarcie". Muzykę do "Zwarcia" skomponował Witold Lutosławski. Film ostrzegał przed nieumiejętnym wykorzystaniem prądu elektrycznego. Ostatnim zrealizowanym przed II wojną filmem Themersona były "Przygody człowieka poczciwego" z 1938 roku. Pod wpływem tej - jak brzmiał podtytuł obrazu - "humoreski irracjonalnej" Roman Polański zrealizował po latach swój słynny film "Dwaj ludzie z szafą". Od 1937 roku Themerson był także redaktorem naczelnym pisma SAFu zatytułowanego "f.a." ("film artystyczny").
W 1938 roku Themerson wraz z żoną wyjechał do Paryża. Tam otworzyli własną pracownię malarską i tam zastała ich wojna. Pisarz zgłosił się do oddziałów tworzonej we Francji armii polskiej. W 1942 roku, po upadku Francji, przedostał się do Anglii, gdzie od 1940 roku przebywała już jego żona, i zaciągnął do Polskich Sił Zbrojnych. W 1944 roku, właśnie w Anglii Stefan i Franciszka rozpoczęli współpracę z kierowanym przez Eugeniusza Cegielskiego w Londynie Biurem Filmowym Polskiego Ministerstwa Informacji i Dokumentacji. Na jego zlecenie zrealizowali dwa filmy eksperymentalne: sensacyjny propagandowy "Calling Mr Smith" ("Wzywamy pana Smitha", 1943, o zniszczeniach kultury polskiej) i "The Eye and the Ear" ("Oko i ucho", 1944, interpretacja filmowa czterech pieśni Karola Szymanowskiego). W latach 1943-46 współpracował Themerson z miesięcznikiem "Nowa Polska" redagowanym przez Antoniego Słonimskiego. Na jego łamach drukowano poezje i eseje Themersona, fragmenty jego powieści i opowiadań.
W 1948 roku Stefan i Franciszka Themersonowie założyli w Anglii (działające do dziś w Amsterdamie) wydawnictwo Gaberbocchus Press, które prowadzili do 1979 roku. Zajmowali się wydawaniem tzw. bestlookerów, tzn. książek o oryginalnej szacie graficznej. Wydawali także beletrystykę Themersona i jego eseje z dziedziny logiki, filozofii i językoznawstwa. W ich wydawnictwie ukazał się pierwszy angielski przekład "Króla Ubu" Alfreda Jarry`ego w 1951 roku. Przy wydawnictwie działał także Common Room, będący miejscem regularnych spotkań intelektualistów, naukowców i artystów londyńskich. Odbywały się w nim odczyty, wystawy, koncerty, dyskusje.
Stefan Themerson literat znany był początkowo przede wszystkim jako autor książek adresowanych do czytelnika dziecięcego. Większość z nich powstała jeszcze przed wojną: "Historia Felka Strąka" (1930), "Jacuś w zaczarowanym mieście" (1930), "Narodziny liter" (1932), "Nasi ojcowie pracują" (1932 - zbiór wierszy o różnych zawodach, jedna z pierwszych książek tego typu), "Był gdzieś haj taki kraj" (1937), "Była gdzieś taka wieś" (1937), "Przygody Marcelinka Majster Klepki" (1938), "Przygody Pędrka Wyrzutka" (1938), "Pan Tom buduje dom" (1938). W swoich książkach dla dzieci pisarz opisuje życie codzienne, przyrodę, technikę, pracę w sposób oryginalny i atrakcyjny. Bardzo często autorką ilustracji do książek była Franciszka Themerson.
Po II wojnie światowej rozwinął się inny nurt pisarstwa Themersona. Od 1942 roku do śmierci mieszkał w Anglii i zajmował się działalnością dziennikarską i literacką. Wysoko ceniono go tam jako autora oryginalnego rodzaju groteski filozoficznej. Pierwszą książką opublikowaną za granicą był wydany w 1943 roku zbiór wierszy napisanych w latach 1940-41 zatytułowany "Dno nieba". W 1950 roku ukazał się zbiór pisanych pod wpływem lektury Apollinaire`a ideogramów "Semantic divertissement". Od 1944 roku stał się pisarzem dwujęzycznym. Najważniejsze utwory pisarza miały od tego czasu dwa autorskie warianty - polski i angielski, czasem także francuski. W 1948 roku w opowiadaniu "Bayamus" Themerson zawarł nowatorską teorię poezji semantycznej, będącej wynikiem eksperymentów z zapisem graficznym prowadzącym do zastępowania słów ich definicjami. Zyskał sławę jako autor powieści, w których groteskę splatał z filozofią. W Polsce, po II wojnie światowej, opublikowano "Wykład profesora Mmaa" (1958), "Kardynała Polatuo" (1971), "Toma Harrisa" (1971), zbiór opowiadań i esejów "Generał Piesc i inne opowiadania" (1975) i "Euklides był osłem" (1986). W 1959 roku Themerson napisał ponadto jednoaktówkę "Kość w gardle", a w 1972 roku operę semantyczną "Święty Franciszek i wilk z Gubbio". Pojedyncze teksty Themersona ukazywały się także na łamach czasopism - w "Odrze", "Twórczości", "Literaturze" i "Literaturze na świecie". Themerson jest także autorem monografii malarzy emigracyjnych, swoich przyjaciół - w 1948 roku ukazała się monografia Jankiela Adlera "Jankel Adler an Artist See from One of many Possible Angles" ("Z wielu możliwych spojrzeń na artystę jedno"), dziesięć lat później monografia dadaisty Kurta Schwittersa "Kurt Schwitters in England".
W 2002 roku oficjalną działalność rozpoczęło w Katowicach Archiwum Franciszki i Stefana Themersonów. Zbiór zawiera książki Themersonów, publikacje ich londyńskiego wydawnictwa, rysunki Franciszki, projekty okładek książkowych, fotografie, rękopisy i maszynopisy oraz bogatą kolekcję obcojęzycznych czasopism awangardowych.