Autorzy

VALLE-INCLAN Ramon Maria del
(ur. 28 października 1866, Villegarcia de Arosa, Hiszpania,
zm. 6 stycznia 1936, Santiago di Compostella, Hiszpania)
Powieściopisarz, poeta, dramaturg, krytyk i eseista hiszpański. Urodził się w małym rybackim porcie w hiszpańskiej prowincji Galicja w rodzinie zamożnego marynarza. Naprawdę nazywał się Ramon Jose Simon Valle y Pena. Od 1886 roku studiował prawo na uniwersytecie w Santiago di Compostella. Dwa lata później zadebiutował w miejscowej prasie krótkimi opowiadaniami. W 1890 roku z powodu śmierci ojca przerwał studia i przeniósł się do Madrytu. W stolicy utrzymywał się z pracy dziennikarskiej oraz z drukowania w prasie opowiadań, a czas wolny spędzał głównie w kawiarniach. W 1892 roku popłynął na kilkanaście miesięcy do Meksyku, gdzie jako reporter współpracował z dziennikami "El Universal" i "El Correo Espanol". Po tej przerwie powrócił do swojego kawiarnianego życia, zyskując coraz większą popularność w kręgach cyganerii artystycznej jako ceniony orator i inspirator polityczno-literackich dyskusji. Pierwsza książka Valle- Inclana ukazała się w roku 1895. Nosiła tytuł "Powiastki dla kobiet. 6 historii miłosnych". Jacinto Benavente, przyjaciel pisarza, doprowadził w 1898 roku do jego debiutu jako aktora, obsadzając go w swojej sztuce. W 1899, w jednej z knajpianych awantur, pisarz został ranny w rękę. Z powodu zaniedbania rany doszło wkrótce do amputacji. Równocześnie zajmował się po trosze reżyserią (przygotował "Poskromienie złośnicy" Shakespeare'a) i tłumaczeniami z portugalskiego i francuskiego. Zyskiwał coraz większą sławę za sprawą swojego postępowania i kreowanego przez siebie wizerunku - nosił brodę pustelnika, długie włosy, czarną pelerynę i kapelusz z ogromnym rondem, wygłaszał oryginalne poglądy. Z jednej strony budził entuzjazm, z drugiej bulwersował.
Twórczość Valle-Inclana dzieli się na trzy okresy - odpowiadające etapom jego poszukiwań estetycznych - modernistyczny, mityczny i esperpentyczny. W latach 1902-1905 ukazywał się czteroczęściowy cykl modernistycznych "Sonat" - ukazanych na tle pór roku przygód erotycznych markiza de Brandomin, będącego autoportretem pisarza. Dzieło to jest uważane za szczytowe osiągnięcie modernizmu w hiszpańskiej prozie. W 1905 roku Valle-Inclan przyłączył się do grupy pisarzy hiszpańskich "Pokolenie 98". Jednym z jej członków był m.in. Miguel de Unamuno. Członkowie grupy wierzyli w odrodzenie Hiszpanii po klęsce w wojnie ze Stanami Zjednoczonymi i w żywotność kultury hiszpańskiej. Twórczość Valle- Inclana wkracza wówczas w okres mityczny. Z 1907 roku pochodzi cykl powieściowy "Wojna karlistowska", na który składają się "Krzyżowcy", "Blask ogniska" i "Sokoły niegdysiejszych czasów". Przykładem wpływu europejskiego ekspresjonizmu na dramat hiszpański jest trylogia "Komedie barbarzyńskie" (1907), której części - "Herbowy orzeł", "Wilcza romanca" i "Srebrzyste lico" - odwołują się do mitologii hiszpańskiej Galicji. Na pograniczu okresu galicyjskiego (mitycznego) i groteskowego powstaje "tragikomedia wiejska" "Słowa Boże" (1920) zapowiadająca nadejście nowej estetyki w twórczości pisarza.
Doświadczenia modernistyczne i ekspresjonistyczne pozwoliły pisarzowi wypracować własną estetykę. Rezultatem tych poszukiwań jest nowy gatunek literacki o nazwie esperpento. Był to rodzaj konwencji groteskowej. Nie dający się ściśle przetłumaczyć na język polski termin esperpento oznacza osobę lub rzecz, której brzydota ma charakter monstrualny i absurdalny. Świat w dramatach esperpento oparty jest na karykaturze, ironii, kontrastach i konfrontacjach - piękna z brzydotą, mądrości z głupotą. Zawiera elementy okrucieństwa, używa animalizacji i personifikacji, łączy elementy komiczne z tragicznymi, wprowadza tragikomiczny obraz śmierci. Valle-Inclan swobodnie poruszał się w obrębie rozlicznych dialektów i stylów językowych, mieszając je ze sobą i przetwarzając. W dramatach i prozie wykorzystywał symultaniczną, eliptyczną kompozycję. Jego bohaterowie są niczym kukły i pajace, błazny o przesadnych gestach i groteskowych ruchach. Esperpento odwołuje się do historii i zawiera krytykę społecznych i politycznych realiów współczesnej pisarzowi Hiszpanii. Po raz pierwszy nowego określenia gatunkowego użył dla dramatu "Światła cyganerii" z 1920 roku. "Światła cyganerii" są jakby projekcją życia w momencie śmierci. Do gatunku esperpento autor zaliczał także dramaty "Córka kapitana", "Niedzielny garnitur nieboszczyka" oraz "Rogi pana Bagateli". Spokrewniona z tymi szyderczymi komediami jest najwybitniejsza powieść Valle-Inclana - uznana za arcydzieło literatury hiszpańskiej - "Tyran Banderas" (1926). Jej akcja dzieje się w nieokreślonej podzwrotnikowej republice w ciągu kilkudziesięciu godzin w trakcie rozgrywającej się rewolucji. Elementy estetyki esperpento są dostrzegalne także w innych krótkich formach dramatycznych, nazwanych przez Valle-Inclana "autos para siluetas" (autos dla sylwetek) i "melodramas para marionetas" (melodramaty dla marionetek) oraz w tomie utworów poetyckich "Fajka Kifa" (1919).
Przez całe życie Valle-Inclan żywo interesował się życiem politycznym Hiszpanii. Wraz z grupą kolegów skupionych w organizacji "Pokolenie 98", przyłączył się do protestów organizowanych przeciwko przyznaniu Nagrody Nobla hiszpańskiemu dramaturgowi starszego pokolenia Jose Echergarayowi. W 1910 roku był kandydatem na posła z ramienia Partii Tradycjonalistycznej (karlistowskiej), ale nie wygrał wyborów. W 1915 roku ministerstwo sprawiedliwości odmówiło jego prośbie o przyznanie mu tytułów "markiza del Vallo i wicehrabiego Viexin". W ramach rekompensaty król powołał dla pisarza katedrę estetyki w Akademii Sztuk Pięknych, ale Valle-Inclan zrezygnował ze stanowiska po kilku wykładach. Rok później (1916) wyjechał do Francji na front i był korespondentem wojennym dziennika "El Imparcial". W 1923 roku protestował przeciwko wygnaniu Miguela de Unamuno.
W zależności od politycznej koniunktury w Hiszpanii był gnębiony albo obdarzany honorami przez przedstawicieli władzy. W 1927 roku wyszedł nakaz konfiskaty dramatu "Córka kapitana" jako utworu szkalującego armię. Dwa lata później pisarza aresztowano na piętnaście dni z rozkazu dyktatora Primo de Rivery pod zarzutem zakłócania przedstawienia teatralnego, a naprawdę zatrzymano go za głoszenie wypowiedzi skierowanych przeciwko rządzącemu dyktatorowi. A kilka lat później - w 1930 roku - karlistowski pretendent do tronu hiszpańskiego nadał mu tytuł "Caballero de la Orden de La Legitimidad Proserita". W jednym tylko 1932 roku rząd republikański mianował go Generalnym Konserwatorem Zabytków, członkowie liberalnego El Ateneo de Madrid wybrali go na przewodniczącego, a on sam zgłosił swój akces do Międzynarodowego Związku Pisarzy Rewolucyjnych w Moskwie. Wcześniej na łamach dziennika "El Sol" ukazała się deklaracja pisarza, że Hiszpania potrzebuje dyktatora takiego jakim jest Lenin. W 1933 roku, kiedy Valle-Inclan zrezygnował z funkcji Generalnego Konserwatora Zabytków, republikański rząd mianował go dyrektorem Hiszpańskiej Akademii w Rzymie.
Biografia hiszpańskiego pisarza jest bogata i pełna sprzeczności. Był ekscentrykiem. Odgrywał rozmaite postaci, na podobieństwo których kształtował swoich bohaterów. Jego dziwactwa i towarzysząca im pewność siebie wzbudzały zarówno zainteresowanie, jak i niechęć. W młodości prowadził bujne życie, obracał się w kołach cyganerii madryckiej. Jako dramatopisarz był wystawiany rzadko, choćby z tego powodu, że jego dramaty wykraczały poza możliwości techniczne ówczesnego teatru. Jego poglądy polityczne przeżyły ewolucję - ze zwolennika konserwatywnej partii karlistowskiej stał się sympatykiem anarchistów. Ewolucja estetyczna, która stała się jego doświadczeniem, pozwoliła mu na stworzenie nowego gatunku literackiego. Dyktator Primo de Rivera nazwał go "wybitnym poetą i ekscentrycznym obywatelem".