Autorzy

Dramaturg, prozaik, poeta i eseista irlandzki piszący po angielsku i francusku. Laureat Nagrody Nobla (1969). Jeden z największych nowatorów współczesnego teatru. Autor sztuki Czekając na Godota uznawanej za jedną z najważniejszych w historii XX-wiecznego dramatu.

Samuel Barclay Beckett urodził się w Wielki Piątek, trzynastego kwietnia, w zamożnej, protestanckiej rodzinie – wywodzącej się z francuskich hugenotów przybyłych do Irlandii w XVII wieku – zamieszkującej w ubogiej i katolickiej Irlandii. Zmarł w przeddzień Bożego Narodzenia w paryskim przytułku dla ludzi starych przy ulicy Rémy-Dumoncel. Urodzony w dzień śmierci Pańskiej i zmarły w przeddzień narodzenia Pańskiego pisarz protestancki z katolickiego kraju. Te fakty nadają dodatkowego znaczenia postaci Becketta. Potwierdzają niejako symbolicznie jego poczucie rozminięcia się z Bogiem, które wyrażał i potwierdzał swoją twórczością.

Przyszły dramatopisarz otrzymał gruntowne wykształcenie w Earlsfort House School w Dublinie i Portora Royal School w Enniskillen. W 1923 roku rozpoczął studiowanie języków nowożytnych (francuski, włoski, niemiecki) na najsłynniejszym irlandzkim uniwersytecie – Trinity College w Dublinie. Specjalizował się w twórczości Dantego i Prousta. Fascynowała go filozofia Kartezjusza, Bergsona i Schopenhauera. Uczestniczył w pracach naukowych Towarzystwa Języków Nowożytnych. Podczas wakacji w 1926 roku był po raz pierwszy we Francji – odwiedził Tours i odbył podróż szklakiem zamków nad Loarą. Latem 1927 roku po raz pierwszy pojechał do Włoch.

Dyplom z wyróżnieniem otrzymał w grudniu 1927 roku. Jeszcze w czasach akademickich ujawniły się jego zainteresowania językowe z jednej strony, a sportowe z drugiej – był świetnym graczem w krykieta. Jako bardzo uzdolnionemu studentowi wróżono Beckettowi karierę akademicką. Po ukończeniu studiów jakiś czas był nauczycielem francuskiego w prywatnej szkole w Belfaście, a potem przeniósłszy się do Paryża podpisał dwuletni kontrakt i został starszym wykładowcą filologii angielskiej w École Normale Supérieure. W Paryżu, w 1928 roku poznał Jamesa Joyce’a, z którym się zaprzyjaźnił. Kiedy autor Ulissesa zaczął mieć kłopoty ze wzrokiem, Beckett został jego osobistym sekretarzem. Służył mu pomocą w zapisywaniu Finnegans Wake i uczestniczył w przekładzie tej powieści na język francuski. Pierwszą publikacją Becketta, która ukazała się w 1929 roku, był esej poświęcony Joyce’owi zatytułowany Dante… Bruno… Vico… Joyce. W Paryżu pismo Translations publikuje pierwsze wiersze Becketta. Powstał także wówczas hermetyczny poemat Choroskop (1930) będący rzekomym monologiem Kartezjusza oraz studium o Marcelu Prouście opublikowane w 1931 roku.

W 1930 roku Beckett powrócił do rodzinnego Dublina i na Trinity College jako wykładowca na wydziale romanistyki. Pracę na uczelni porzucił jednak po dwóch latach, by wyjechać do Anglii i innych krajów europejskich. W czasie pobytu w Londynie ukończył kurs psychoanalizy i zaczął pisanie swojej pierwszej powieści, którą dokończy w 1936 roku, a wyda po dwóch latach szukania wydawcy w 1938. Był to Murphy, w którym przedstawił krytyczny a zarazem komiczny obraz życia w Londynie. Opowiada w nim historię Irlandczyka mieszkającego w stolicy Anglii, którego jedyny kontakt ze światem stanowią związki z kobietami, i który w końcu podejmuje pracę jako pielęgniarz w szpitalu psychiatrycznym. W 1936 roku Beckett odbył podróż po Niemczech hitlerowskich. W czasie pobytu w Norymberdze przez przypadek zatrzymał się w hotelu, w którym mieściła się główna kwatera nazistów. Potem powrócił na krótko do rodzinnej Irlandii, ale już w 1937 roku osiedlił się na stałe i, jak się okazało, do końca życia w paryskiej dzielnicy Montparnasse.

Jeszcze w latach trzydziestych Beckett opublikował dwa zbiory opowiadań zatytułowane Dante i homar (1932) i Więcej kłucia niż wierzgania (1934) oraz tom wierszy Kości echa (1935).

W 1938 roku w dość dramatycznych okolicznościach poznał swoją przyszłą żonę. Podczas spaceru ulicami Paryża pisarza napadnięto. Ciężko rannemu Beckettowi pomogła dostać się do szpitala młoda kobieta – Suzanne Dechevaux-Dumesnil. Wkrótce zamieszkali razem i na wiele lat zostali kochankami. W 1961 roku zostali małżeństwem.

Wybuch wojny zastał Becketta w w Irlandii, ale natychmiast wrócił do Paryża. Po kapitulacji Francji, Beckett mógł spokojnie i bezpiecznie przeżyć do końca wojny, będąc obywatelem Irlandii. Ale pisarz przystąpił do francuskiego ruchu oporu – był sekretarzem jednej z grup, jego mieszkanie służyło jako skrzynka kontaktowa, ukrywał w nim także mikrofilmy tajnych służb brytyjskich, pracował w szpitalu normandzkim dla Czerwonego Krzyża. Kiedy w 1942 roku Niemcy rozbili siatkę konspiracyjną, oboje – Beckett i Suzanne Dechevaux-Dumesnil wyjechali na południe do nieokupowanej części Francji. Tam Beckett wynajął dom i pracował jako robotnik rolny przy uprawie winorośli, równocześnie zajmując się pracą literacką. Powstawała wówczas powieść Watt – druga w dorobku pisarza i zarazem ostatnia napisana po angielsku. Pod koniec 1945 roku Beckett i jego towarzyszka życia wrócili do Paryża. W tym samym roku za swoją postawę w czasie okupacji otrzymał z rąk generała Charlesa de Gaulle’a Złoty Krzyż Wojenny.

Swój pierwszy utwór sceniczny napisał Beckett w roku 1946. Była to symboliczna Eleutheria. Wcześniejsza próba dramatopisarska – dramat Humas Wishes pisany w 1937 roku – nigdy nie został przez pisarza dokończony. Najpłodniejszy w twórczości Becketta był okres pięciu lat powojennych. Sam pisarz powiedział w 1956 roku – „Całe moje dzieło napisałem bardzo szybko, między 1946 a 1950 rokiem. Od tego czasu nie napisałem nic wartościowego”. W roku 1948 powstały dwie części powieściowej trylogii – Molloy i Malone umiera (wydane w 1951 roku). Rok później trzecia część trylogii – Nienazywalne oraz najsłynniejszy dramat Czekając na Godota. Dramat ukazał się po francusku w 1952 roku, w 1953 roku po niemiecku, po angielsku w roku 1954 w Nowym Jorku. W Anglii wydano go w wersji okrojonej przez cenzurę w 1956 roku, a całość dopiero w 1965. 5 stycznia 1953 roku sztuka miała prapremierę na scenie Teatru Babylone. Reżyserował Roger Blin. Była to data przełomowa w twórczości Becketta (dramat był całkowicie nowatorskim dokonaniem literackim). Uważana jest za narodziny teatru absurdu. Sukces Czekając na Godota na scenach Paryża, Nowego Jorku i Londynu sprawił, że pisarz stał się człowiekiem powszechnie szanowanym i uznanym twórcą. Odtąd premiery kolejnych dramatów Becketta miały rangę wydarzenia teatralnego.

W roku 1956 Beckett napisał na zamówienie radia BBC słuchowisko Którzy upadają. W roku następnym ukazała się sztuka, która ugruntowała wysoką pozycję Becketta. Była to jednoaktówka pisana od 1954 roku, zatytułowana Końcówka, którą rozsławiła dodatkowo inscenizacja paryska przygotowana przez Rogera Blina. W 1959 roku powstała jednoaktówka Ostatnia taśma Krappa oraz słuchowisko Popioły.

W 1961 roku Beckettowi przyznano Międzynarodową Nagrodę Wydawców. W tym samym roku, 17 września w Nowym Jorku odbyła się prapremiera sztuki Radosne dni, w której Beckett polemizuje z optymistyczną koncepcją Pascala, przedstawiającego człowieka jako trzcinę myślącą. Do słuchowiska radiowego Słowa i muzyka (1962) muzykę skomponował brat pisarza – John Beckett. Pesymistyczne w wymowie i utrzymane w konwencji teatru absurdu są także inne sztuki Becketta: Komedia (1964), Oddech(1970), Nie ja (1973), Kroki (1976).

W 1964 roku Beckett zajęty był pisaniem scenariusza Filmu, który zrealizował w Nowym Jorku Alan Schneider z Busterem Keatonem w roli głównej. Obraz, w którego kręceniu Beckett brał czynny udział, uhonorowano nagrodą Młodej Krytyki na festiwalu w Wenecji.

Beckett był pisarzem dwujęzycznym. Pisał po francusku i angielsku. Sam zajmował się tłumaczeniem swoich dzieł na oba języki, co więcej, przekładając z francuskiego na angielski i odwrotnie często dokonywał zmian, tworzył niejako nowe wersje swoich sztuk. Od połowy lat sześćdziesiątych Beckett sam zaczął reżyserować swoje sztuki.

W 1969 roku Samuel Beckett został uhonorowany literacką Nagrodą Nobla. W uzasadnieniu napisano, że „w nowych dla dramatu i prozy formach ukazuje wzniosłość człowieka w jego skrajnym opuszczeniu”. Pesymizm cechujący twórczość pisarza, co podkreślono w werdykcie, „zawiera miłość do człowieczeństwa, która wzrasta w miarę zanurzania się w bezdenność obrzydliwości i rozpaczy, i kiedy rozpacz wydaje się bezgraniczna, to okazuje się, że jego cierpienie też nie ma granic”. Beckett nie stawił się osobiście po odbiór nagrody. Przed dziennikarzami uciekł do Tunezji.

Beckett był człowiekiem niezwykle aktywnym społecznie i politycznie. Na jego wsparcie mogli zawsze liczyć zwłaszcza więźniowie. W czasie wojny w Algierii bronił sygnatariuszy Manifestu 121. Jako przeciwnik polityki apartheidu nie zgadzał się na wystawianie swoich sztuk w Afryce Południowej. Głośno protestował przeciw wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce. Honoraria z tytułu praw autorskich z książek wydanych w naszym kraju przekazał na rzecz uwięzionych intelektualistów. Po aresztowaniu Václava Havla napisał sztukę Katastrofa, by podtrzymać czeskiego pisarza na duchu.

Twórczość Becketta obejmuje siedem powieści, trzydzieści dwa utwory dramatyczne, kilkadziesiąt esejów, blisko sto wierszy i przeszło pół setki krótkich utworów prozatorskich, kilka słuchowisk i scenariusz filmowy. Kilka lat przed śmiercią pisarz przekazał wszystkie rękopisy, notatki i odręczne zapiski do archiwów literackich. Jedyne co sobie pozostawił to rękopis sztuki, która była przełomową w jego życiu – Czekając na Godota. Podsumowując swoje życie powiedział: „Słowa, słowa, moje życie nie było niczym innym jak tylko słowami, grochem z kapustą, wieżą Babel przemilczeń i słów”.