Ferdynand Goetel
GOETEL Ferdynand
(ur. 15 maja 1890, Sucha Beskidzka, Polska - zm. 24 listopada 1960 Londyn, Wielka Brytania)
Prozaik, dramatopisarz, publicysta. W latach 1908-1912 studiował architekturę w Wiedniu, potem zamieszkał w Warszawie. Był poddanym austriackim, więc w Warszawie w 1914, gdy wybuchła I wojna światowa, został internowany przez Rosjan, a następnie deportowany do Taszkientu i Turkiestanu. W czasie Rewolucji Październikowej w 1917 roku utworzył komórkę PPS-Frakcja Rewolucyjna i z jej ramienia wchodził w skład Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Następnie został żołnierzem Armii Czerwonej. Uciekł do Persji, a potem przez Indie wrócił w 1921 do Polski. Był dziennikarzem, pisał między innymi do "Wiadomości Literackich", "Kuriera Porannego". Opowiadał się za sanacyjną polityką kulturalną, zajmował wysokie stanowiska w organizacjach literackich, był w 1937 sygnatariuszem aktu erekcyjnego Obozu Zjednoczenia Narodowego, został redaktorem naczelnym "Kuriera Porannego" nadając temu pismu wyraźny prawicowo-nacjonalistyczny charakter. W 1938 zamieścił w "Pionie" serię tekstów, w których opowiadał się za ustrojem totalitarnym. Zostały one wydane w tomie "Pod znakiem faszyzmu". Lata II wojny światowej przeżył w Warszawie, brał udział w podziemnym życiu politycznym i kulturalnym, ale znalazł się w nielicznym gronie tych, którzy poddali się rejestracji w hitlerowskim Propagandamt. Przez Delegaturę Rządu RP na Kraj był wyznaczony do składu delegacji zaproszonej przez Niemców do Katynia. Gdy w 1945 został oskarżony o kolaborację z Niemcami, uciekł za granicę - najpierw do Włoch, gdzie został oficerem oświatowym 2. Korpusu Armii Polskiej, potem przeniósł się w 1946 do Londynu i tam spędził resztę życia. W 1989 Zarząd Polskiego PEN Clubu wydał oświadczenie, w którym "oczyszcza z niesławy" Goetla i rozważa "potrzebę przywrócenia społeczeństwu jego twórczości."
Lata spędzone na Wschodzie opisał w powieściach "Kar-Chat" (1923), "Serce lodów" (1930), a także w dziennikarskich relacjach "Przez płonący Wschód" (1924), "Egipt" (1927), "Wyspa chmurnej północy" (1928). Jego eksperymentalna powieść "Z dnia na dzień" (1926) przełożona była na wiele języków, a w Anglii i Francji miała entuzjastyczne recenzje. Powieść ta uznana jest za najważniejszą w twórczości pisarza. Eksperyment polega na zderzeniu ze sobą "dwu formuł gatunkowych (dziennik i powieść-apokryf) i rzeczywistości historycznej (Polska na początku lat dwudziestych, Rosja końca drugiej dekady), na których tle rozgrywany jest w prowokacyjny sposób dramat dwóch kolejnych trójkątów miłosnych." (Stanisław Bereś). Według tej powieści, wspólnie z Józefem Jejtesem, napisał Goetel scenariusz filmowy. Kolejny film "Ułani, ułani, chłopcy malowani", do którego scenariusz napisał z Bolesławem Wieniawą-Długoszowskim, został zdjęty w 1938 przez cenzurę za ośmieszanie armii polskiej. We współpracy z innymi autorami powstały jeszcze scenariusze filmów "Dziewczyna szuka miłości", "Bogurodzica", "Pan Tadeusz" wg Mickiewicza, "Dziesięciu z Pawiaka" wg Jur-Gorzechowskiego.
W teatrze debiutował w 1929 dramatem "Samuel Zborowski (Rycerz na Podolu)", a rok później we lwowskich Rozmaitościach grano "Króla Nikodema", sztukę napisaną wspólnie z Rafałem Malczewskim. W 1933 "Wiadomości Literackie" drukowały pierwszy akt kolejnego dramatu Goetla - "Posąg Wolności" i tylko ten fragment zachował się. Jak podaje Rafał Węgrzyniak, po klęsce wojny obronnej w roku 1939 Goetel napisał dramat "Wrzesień", którego rękopis zaginął (inne źródła podają tytuł "Na tle września 1939"). W latach londyńskich powstała sztuka "Odmłodzony Mr. Gill", grana w polskim teatrze emigracyjnym w 1956. Za granicą opublikował także zbiór opowiadań "Kapitan Łuna" (1947), powieść "Anakonda" (1960), pamiętniki "Czasy wojny" (1955) Po śmierci pisarza ukazały się w Londynie w 1966 jego wspomnienia z lat 1890-1915 zebrane w tomie "Patrząc wstecz".
Korzystałam z: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. Tom 1. Warszawa 2000
