Autorzy

Urodzony w 1971. Pracuje jako dramaturg w Teatrze Śląskim w Katowicach. Mieszka w Bielsku-Białej. W 1989 został dziennikarzem. Dorabiał jako pomocnik zbrojarza, sprzątacz wagonów oraz instruktor gry na gitarze. Przez kilka lat był aktorem w grupie teatralnej Heliotrop. Pisał, redagował i rozrzucał w mieście zin kulturalny „Lunapark”. Zdobywając nagrody za reportaże, wyuczył się zawodu nauczyciela muzyki, a następnie skończył polonistykę na UJ i nie skończył studiów doktoranckich, ponieważ intensywnie zajął się pisaniem dla teatru.

W 2005 napisał musical dla klubu osiedlowego pt. Guma balonowa. Następnie wygrał konkurs na sztukę o Bielsku-Białej, którą w 2006 zadebiutował na teatralnej scenie w bielskim Teatrze Polskim (Testament Teodora Sixta). Jego sztuki dwukrotnie zdobyły Grand Prix festiwalu R@port w Gdyni (Żyd w reż. Roberta Talarczyka w 2008, Wszystkie rodzaje śmierci w reż. Pawła Passiniego w 2009). Ostatni taki ojciec w reżyserii Łukasza Witta-Michałowskiego oraz Nieskończona historia w reż. Piotra Cieplaka zwyciężyły w Konkursie na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej (2009 i 2012), a spektakl Tato Małgorzaty Bogajewskiej na podstawie jego sztuki otrzymał na tymże konkursie nagrodę za reżyserię w 2015. Jego teksty reżyserowali też: Piotr Ratajczak, Joanna Lewicka, Paweł Łysak, Jan Klata, Grażyna Kania, Wojciech Faruga, Agata Kucińska, Tomasz Wygoda, Aneta Groszyńska. Paweł Passini za reżyserię jego tekstu Morrison / Śmiercisyn otrzymał Laur Konrada.

W 2013 zdobył Gdyńską Nagrodę Dramaturgiczną za W środku słońca gromadzi się popiół. Sztuka w 2014 miała swoją prapremierę w krakowskim Teatrze Starym w reżyserii Wojciecha Farugi, a następnie zrealizował ją Wrocławski Teatr Lalek w reżyserii Agaty Kucińskiej.

Czytania jego sztuk odbywały się we Francji, w Niemczech, w Rosji, w Hiszpanii i na Ukrainie. W roku 2014 premiera Żyda odbyła się w Budapeszcie. W 2015 Aneta Groszyńska zrealizowała na podstawie Żyda spektakl telewizyjny w ramach projektu „Teatroteka WFDiF”.

W ostatnich latach regularnie prowadził zajęcia literackie dla osób niepełnosprawnych w stowarzyszeniu Teatr Grodzki. Ponad dziesięć lat pisał felietony do pisma „Przyjaciel Pies”. Wydał książkę z reportażami z Białorusi Kołchoz imienia Adama Mickiewicza, a reportaż o sex-czatach z „Dużego Formatu” Mariusz Szczygieł umieścił w antologii reportażu polskiego. W Teatrze Śląskim prowadzi Szkołę Lokalnych Opowieści. W Teatrze Powszechnym w Warszawie wspólnie z Małgorzatą Sikorską-Miszczuk – Pracownię Podejrzanych Praktyk Teatralnych.

Jego sztuki tłumaczono na niemiecki, angielski, francuski, rumuński, czeski, ukraiński, rosyjski, węgierski, kataloński, bułgarski.

Autora reprezentuje: Agencja Dramatu i Teatru Elżbieta Manthey, tel. 0048 22 822 1199, e-mail: agencja@adit.art.pl, www.adit.art.pl

Omówienia

• Nieskończona historia na trzydzieści postaci, chór i orkiestrę dętą

sztuka wieloobsadowa; może być grana w mniejszej obsadzie: 2 K,1M; 2K, 2M; 3K, 2M.

Łączy styl maryjnej litanii i internetowych czatów, laureatka konkursu Metafory Rzeczywistości 2009 (nagroda publiczności i dziennikarzy). Wzruszający obraz dewocji religijnej. Mieszkańcy typowej, polskiej kamienicy: Aniela Dąbkowa i Wiktoria Dworniczek to dwie pobożne, starsze panie. Często odwiedzają się nawzajem i chodzą do kościoła. Któregoś dnia Dąbkowa z przerażeniem stwierdza nieobecność swojej koleżanki. Szybko okazuje się, że starsza pani przewróciła się i zmarła. Jej śmierć relacjonowana jest przez kolejnych mieszkańców kamienicy, na kilku płaszczyznach. Ich imiona nieprzypadkowo nawiązują do biblijnych. Andrzej – kierowca karetki, czekając na ciało zmarłej, opowiada znanemu prezenterowi radiowemu swoje sny o aniołach. Anielę Dąbkową odwiedzają wnuki, Anna i Paweł… A właściwie wciskają jej krem przeciwzmarszczkowy i szybko uciekają. Jakub, pchany jakąś tajemniczą siłą, kupuje w antykwariacie Gilgamesz. Mateusz we śnie poznaje tajemnicę Trójcy Świętej, lecz tuż po przebudzeniu wszystko zapomina. W sztuce Pałygi splatają się tematy wysokie i trywialne w jeden warkocz zdarzeń, których wymiar obejmuje sprawy przyziemne i metafizyczne, sprawy nieba i ziemi a „swoje pięć minut” mają także przedmioty codziennego użytku, takie jak Kalendarz czy Kawałek Starej, Pożółkłej Gazety.

Dramat ukazuje bohaterów zaraz po przebudzeniu, kiedy granice między snem a jawą są jeszcze nieostre. Poetycki fresk o kryzysie wiary i przemijaniu.

• Obywatel K.

obsada: 2K, 5M

Sztuka inspirowana tradycją szopek politycznych i krakowskich kabaretów skrzy się ostrym dowcipem.

Tytułowym Obywatelem K. jest były opozycjonista, działacz Solidarności w latach osiemdziesiątych, Kajetan S. Dziennikarka, przypominająca postać Agnieszki z Człowieka z marmuru, zaczyna się nim interesować, gdy nie chce sprzedać, a następnie opuścić domu przeznaczonego do wyburzenia pod budowę autostrady. Okazuje się, że za tym mało medialnym wydarzeniem kryje się burzliwa historia oporu. Za sprawą dziennikarskiego śledztwa poznajemy bliżej Kajetana S. Dziennikarka spotyka się z jego dawnymi przyjaciółmi, byłymi działaczami, związkowcami i opozycjonistami - ludźmi, którzy znacznie łatwiej przystosowali się do nowej rzeczywistości. Są wśród nich: komornik, wojewoda, znany artysta, komendantka policji itd. Wszyscy oni na swój sposób tworzą jego legendę. Materiał dziennikarski, który początkowo miał opowiadać o ekscentryku, współczesnym Drzymale, czyni zeń zapomnianego bohatera. Na koniec sfrustrowany Kajetan S. wygłasza przed kamerą wzniosłe przemówienie, jak napisał Pałyga, „w imieniu wszystkich frustratów polskich, którzy nie o taką Polskę walczyli”. Z Kajetanem S. skonfrontowana zostaje para młodych, którzy również jak on, przegrali, choć z innych powodów – z powodu nieludzkiej presji systemu postanowili się wycofać.

• Ojcze nasz

4K, 9M + role epizodyczne
dramat

Sztuka, inspirowana Listem do ojca Franza Kafki, utrzymana w różewiczowskim stylu, to antyapoteoza ojcostwa jako autorytetu opierającego się na przemocy. Sztukę rozpoczyna i kończy pogrzeb. W głowie Frania, głównego bohatera sztuki, kolejno przesuwają się opatrzone tytułami obrazy z życia przeciętnej rodziny. To wspomnienia Frania. Dominuje w nich postać Ojca - głowy rodziny, budzącej przede wszystkim lęk i respekt. Franio stara się pozbyć negatywnych uczuć i zobaczyć w Ojcu nie tylko surowego nadzorcę, ale też człowieka, który boi się, że nie podoła powierzonej mu roli patriarchy rodu. Sztuka Ojcze nasz jest ważnym głosem w debacie na temat rodziny, a przede wszystkim współczesnej roli ojca.

• Wodzirej. Koszalin Kulturkampf

sztuka wieloobsadowa

Dramat na motywach kultowego filmu Feliksa Falka. Prześmiewczy, gorzki tekst, ostro diagnozujący naszą rzeczywistość jako świat duchowej pustki. Punktem historii i katalizatorem stopniowo narastającej autodestrukcji tytułowego bohatera jest elektryzująca artystyczny światek Koszalina wiadomość: w mieście ma odbyć się wielki, transmitowany przez TVN bal z udziałem gwiazd wielkiego i małego ekranu. Jak zauważa Pałyga, mechanizmy społeczne z czasów PRL w naszej młodej demokracji nie uległy atrofii.

• Wszystkie rodzaje śmierci

sztuka wieloobsadowa

Sztuka oparta na romantycznym motywie podróży na Wschód w poszukiwaniu sensu życia. W przesiąkniętym kulturą Zachodu bohaterze o nawiązującym do powieści Hermana Hessego imieniu Siddhartha zrodziło się natrętne pytanie i zburzyło cały dotychczasowy ład jego życia. Decyduje się na podróż do Indii, lecz nawet spotkanie z Mistrzem nie uwalnia go od poczucia, że świat to maskarada, a on jest biernym widzem. Wraz z innymi bohaterami szuka duchowej równowagi w naturze i mantrach guru, zadając pytania, na które nie ma jednoznacznych odpowiedzi. Filozoficzna sztuka o pułapkach umysłu, dająca możliwość przyjrzenia się kondycji świata zdominowanego przez potrzeby ciała. Autor krytycznie przygląda się zjawisku tzw. „turystyki” jako pigułki na kryzys egzystencjalny i ocenia chwiejną kondycję psychiczną człowieka Zachodu.

• W środku słońca gromadzi się popiół

obsada: 2M, 1K

Sztuka jest swego rodzaju kontynuacją i rozwinięciem mistrzowskiej Nieskończonej historii. Artur Pałyga dotyka tutaj jednak mroczniejszej sfery życia i ludzkich przeżyć – opowiada bowiem o misterium końca świata, który właśnie się wydarzył, a właściwie codziennie wydarza się na ludzkich oczach. To zapis „nieskończonej historii" przerażenia, w świetle której końcem świata może być nagła, niespodziewana śmierć bliskiej osoby, śmiertelna choroba – każda niezrozumiała strata, zderzona z ludzkim pragnieniem życia. Końce świata bohaterów dramatu ujęte zostały w ramę widowiska, które inicjują trzy postaci: Lucy, Iskierka i Popiół. To one ocalały z końca świata, kryjąc się w schronie. Teraz wyłaniają się z mroku i popiołu, by przypomnieć sobie, co właśnie się wydarzyło, wywołując wspomnienia i realne osoby, które doświadczyły kataklizmu. Ów proces przybiera formę rytuału, który ma pomóc zrozumieć.

Poetycki tytuł nawiązuje do paradoksalnego faktu naukowego: w środku rozgrzanej gwiazdy, jaką jest Słońce („ultragoręjący piec"), jest zimno i ciemno, ponieważ gromadzi się tam wystygły popiół. Oślepiający, apokaliptyczny blask słońca towarzyszy bohaterom dramatu nieustannie. Ta sugestywna metafora przypomina, że integralną częścią każdej formy życia jest śmierć i zniszczenie.

Osią fabularną sztuki złożonej z poetyckich, zmysłowych obrazów jest tragiczna śmierć kobiety w pożarze, na którą nikt nie mógł nic poradzić. Była ona efektem zbiegów okoliczności, które ujawniają się w toku rozwoju fabuły: przedmioty stają się ostrzejsze, sytuacje symboliczne, ale to ani o krok nie zbliża do rozwikłania tajemnicy życia i śmierci. Nawet ożywający z kart książek Arystoteles i Aleksander Wielki. Nie zrozumie tego kobieta chora na raka, która pragnie sfotografować się przed śmiercią lub drastycznym zabiegiem ani ojciec, który bezskutecznie próbuje porozumieć się ze sparaliżowanym synem za pomocą płyty Janusza Laskowskiego. Najbliżej zrozumienia są Lucy, Iskierka i Popiół, którzy dostrzegają, że niepojętej śmierci zawsze winny jest drugi człowiek, nazbyt zajęty własnym życiem.

Podobnie więc jak w Nieskończonej historii akcję i działania sceniczne bohaterów organizuje ludzka śmierć – tam jednak była to śmierć starszej kobiety – Wiktorii Dworniczek, tutaj jest to śmierć tragiczna, mniej zrozumiała. Tekst jest równie, a może jeszcze bardziej uniwersalny, filozoficzny i poetycki niż Nieskończona historia. Akcja dzieje się w nieokreślonej przestrzeni, równie nieokreślone są postaci, które wcielają się w znanych im sprzed „końca" ludzi. Poza poetyckimi metaforami, znaczenia niesie sama forma zapisu tekstu, przypominającego najlepsze tradycje poezji lingwistycznej.

Sztuka zdobyła Grand Prix w konkursie o Gdyńską Nagrodę Dramaturgiczną 2013.

• Żyd

2K, 3M

Pałyga wymierza ostrze w zaściankową odmianę antysemityzmu, która – co najgorsze – przynależy także elitom intelektualnym. Dyrektor i nauczyciele (Anglistka, Wuefista, Polonistka i Ksiądz) dowiadują się, że ich prowincjonalną i zadłużoną szkołę odwiedzi niebawem dawny uczeń, dzisiaj mieszkaniec Izraela. Liczą straty i zastanawiają się nad korzyściami, jakie przynieść może to wydarzenie. Z ich ust padają kompromitujące pytania: Jak przywitać Żyda? Czy podać mu rękę? A może nogę? Co je Żyd?Czy można podać Żydowi karpia po żydowsku? A bigos? Co rozbawi Żyda? Sztafeta? Piosenka Steczkowskiej? Czy mówi się "żyd" czy "judejczyk"? Te pytania budzą śmiech, a jednocześnie brzmią zatrważająco znajomo...

Prapremiera: Teatr Polski w Bielsku-Białej, reż. Robert Talarczyk, 16 lutego 2008. Żyd zdobył nagrodę główną na III Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych R@port w Gdyni w 2008 r. Ostatnie realizacje: 2012 w Teatrze Rampa w Warszawie (na zdjęciu), reż. Witold Mazurkiewicz, w 2014 Kompania Teatr w Lublinie, reż. Witold Mazurkiewicz oraz węgierski Szkéné Színház pt. A zsidó, reż. Szabó Máté.

Źródło omówień: www.adit.art.pl