Autorzy

Ur. 10 XI 1898 w Krakowie, zm. 08 X 1990 w Krakowie.
Prawnik, powieściopisarz, krytyk teatralny, animator kultury teatralnej i organizator amatorskiej twórczości scenicznej, wykładowca, pedagog, autor popularnych opracowań z dziejów teatru polskiego i powszechnego.
Syn Ignacego i Marii z Wdówków Kudlińskich, urodzony w Krakowie, przez większą część swojego życia związany z tym miastem. Ukończył Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie, Szkołę Oficerów Artylerii pod Wiedniem oraz studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim (w 1923 otrzymał doktorat na Wydziale Prawa UJ). W czasie I wojny światowej, zmobilizowany do armii austriackiej, walczył na froncie austriacko-węgierskim i włosko-austriackim. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej.
Twórczość literacką rozpoczął w latach międzywojennych opowiadaniami drukowanymi na łamach krakowskiej "Gazety Literackiej". Aktywny literat, publicysta i recenzent teatralny, był członkiem Komisji Teatralnej przy Radzie Miasta Krakowa. Pracował w Banku Gospodarstwa Krajowego, podejmując jednocześnie liczne działania na rzecz rozwoju teatrów miejskich, szkolnictwa i edukacji teatralnej, m. in. w 1934 założył eksperymentalny teatr debiutantów Mikroscena, wygłaszał odczyty o teatrze i opublikował artykuły o teatrze obrzędowym. Był jednym ze współorganizatorów Krakowskiej Konfraterni Teatralnej, przy której powstało Studio 39 o charakterze szkoły teatralnej (wykładał tam historię teatru i przygotował ze słuchaczami przedstawienie "Kawalera księżycowego" Mariana Niżyńskiego).
W czasie II wojny światowej związany był z podziemną katolicką organizacją niepodległościową "Unia", zainicjował powstanie Zespołu Teatru Słowa (późniejszy Teatr Rapsodyczny), współpracował z Juliuszem Osterwą, z którym prowadził dyskusje na temat wystawienia "Hamleta", opiekował się różnymi zespołami teatralnymi, m. in. Tadeusza Kantora i Andrzeja Mularczyka.
Bezpośrednio po wojnie, w 1945, prowadził wykłady w Studium Aktorskim przy Starym Teatrze i uczestniczył w objeździe Teatru Rapsodycznego po ziemiach odzyskanych. Był stałym recenzentem teatralnym "Tygodnika Powszechnego" (rubryka "Z teatrów krakowskich" 1945-1948, 1955-1956, 1957-1959) i "Kierunków" (1955-1957). Po aresztowaniu przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa w 1948 spędził kilka lat w więzieniach i Ośrodku Pracy w Potulicach. W 1955 podjął współpracę z "Życiem Literackim", ponownie z "Tygodnikiem Powszechnym" i "Kierunkami". Od 1959 zaczął współpracę z redakcją krakowskiego "Dziennika Polskiego", publikując artykuły, recenzje i sprawozdania w rubryce "Tydzień teatralny". Był członkiem Klubu Miłośników Teatru działającego pod patronatem krakowskiego Domu Kultury, a także czynnym działaczem Związku Literatów Polskich. Sporo czasu i uwagi poświęcał pracy pedagogicznej: prowadził zajęcia teatralne na wielu kursach organizowanych w domach kultury, szkołach i bibliotekach, a także spotkania z artystami teatru. Kontynuował również twórczość pisarską - oprócz powieści opublikował również książki wspomnieniowe (m.in. wspomnienia "Młodości mej stolica" i opracowania z dziejów teatru, spośród których największą popularnością cieszyło się "Vademecum teatromana"). Wielokrotnie nagradzany za aktywną działalność w upowszechnianiu kultury. W 1983 ofiarował zbiór swoich teatraliów Zakładowi Teatru Instytutu Filologii Polskiej UJ.
Twórczość krytycznoteatralna Kudlińskiego ściśle wiąże się z jego działalnością organizacyjną, promocyjną i popularyzatorską. Jako stały recenzent "Tygodnika Powszechnego" opisywał spektakle wielu zespołów krakowskich, dokumentując i opiniując przedstawienia w perspektywie rozwoju polityki repertuarowej teatrów miejskich. Sporo uwag poświęcał nowym zespołom teatralnym i amatorskiej twórczości scenicznej. Dlatego też w recenzjach z powojennego okresu twórczości krytycznej oprócz opisu elementów spektaklu pojawiały się liczne odniesienia do współczesnego życia teatralnego, uwagi na temat możliwych i oczekiwanych kierunków rozwoju poszczególnych grup teatralnych, wypowiadane przez krytyka, sterującego społecznym obiegiem spektaklu i wyrażającego oczekiwania opinii publicznej.
Szczególne miejsce w krytyce teatralnej Kudlińskiego zajmuje Teatr Rapsodyczny. Krytyk odegrał niemałą rolę w powstaniu zespołu Mieczysława Kotlarczyka, towarzyszył Rapsodykom w ich podróżach po Polsce, opisał znakomitą większość spektakli tego zespołu (zrecenzował 50 przedstawień, opublikował 8 artykułów syntetycznych). W pierwszym okresie działalności Teatru Rapsodycznego pisał o przedstawieniach jako sprawozdawca, dokumentalista, promotor stylu teatru słowa, był krytykiem towarzyszącym, współkształtującym program i styl tego zespołu; w drugim okresie działalności teatru (po restytucji w 1957) wypowiadał się już bardziej krytycznie o nowych spektaklach - jako zwolennik dawnej estetyki zespołu.
Promował również teatr religijny i narodowy, dając wyraz swemu światopoglądowi katolickiemu. Z uwagą i sympatią opiniował spektakle nawiązujące do polskiej tradycji ludowej, przypominające o bogactwie kultury staropolskiej i o obrzędowych korzeniach teatru, a także spektakle wykorzystujące dawne konwencje dramatyczno-teatralne. Dostrzegał wartość estetyczną i dramaturgiczną w starych melodiach polskich, wątkach taneczno-ludowych, podkreślał wartość kultury teatralnej słowiańszczyzny.
Recenzent postrzegał spektakl teatralny w sposób syntetyczny: wielką wagę przywiązywał do kompozycyjnych i plastycznych walorów przedstawienia. Często zwracał uwagę na oprawę sceniczną (opisywał dekorację, sposób organizacji przestrzeni i kostiumy), notował spostrzeżenia na temat dramaturgii spektaklu, realizującej się w układzie i zrytmizowaniu scen, w dawkowaniu napięcia i utrzymaniu określonej tonacji przekazu. Ze względu na związki z Teatrem Rapsodycznym oceniał spektakle również pod kątem sposobu podania słowa przez aktora, brzmienia frazy w recytacji, stopnia umuzycznienia wypowiedzi, efektów chóralnych. Mniej uwagi, zwłaszcza w początkowym okresie twórczości krytycznej, przywiązywał do opisu aktorstwa: fragmenty na ten temat sprowadzają się często do ogólników dotyczących udanego, efektownego zbudowania roli przez aktora czy też znakomitego oddania typu/charakteru postaci. Krytyk nie koncentrował się na szczegółowym opisie aktorstwa, wymieniał natomiast zazwyczaj większość wykonawców z danego przedstawienia, wzmiankując krótko o atutach lub błędach w ich pracy. Recenzje kończył zwykle pointą wartościującą opisywany spektakl albo uwagami ogólnymi na temat linii repertuarowej teatrów krakowskich.
Styl pisania o teatrze Kudlińskiego sytuuje się między rzeczową sprawozdawczością a pełnym emocji zaangażowaniem w odbiór omawianego zjawiska. Wartościowanie spektakli i związana z tym postulatywność krytyka nadają jego tekstom wymiar ekspresywny, nie brakuje w recenzjach słów zachwytu i podniosłego stylu wypowiedzi, zwłaszcza w opisie spektakli zgodnych pod względem estetycznym i światopoglądowym z oczekiwaniami krytyka. Zdarzają się słowa egzaltowane, archaizmy oraz nacechowane stylistyką młodopolską fragmenty nazbyt patetyczne, co nadaje niektórym recenzjom, stylistycznie przestarzałym, wymiar dokumentu teatralnego ściśle związanego z momentem jego powstania.

Bibliografia podmiotowa:
a) Bibliografia ogólna
"Gazeta Literacka" 1926-1927, 1931-1933; "Naprzód" 1929; "Czas" 1933, 1938; "Ilustrowany Kurier Codzienny" 1936-1938; "Tygodnik Powszechny" 1945-1948, 1955-1956, 1957-1959; "Życie Literackie" 1955; "Kierunki" 1955-1957; "Dziennik Polski" 1959-1966; "Dialog" 1961-1962; "Teatr" 1961, 1965, 1966, 1967.
b) Bibliografia szczegółowa
Recenzje:
Inauguracja Teatru Robotniczego w Sosnowcu, "Naprzód", 9 marca 1929 [o teatrze bezrobotnych TUR w Sosnowcu]; Bywają chwile w życiu człowieka, "Gazeta Literacka", kwiecień 1932 ["Przeprowadzka" K. H. Rostworowskiego]; Człowiek nowy - z bólu zrodzony, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 3 ["Mąż doskonały" J. Zawieyskiego]; "Dziewczyna z lasu" J. Szaniawskiego, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 4; Otwarcie Teatru Rapsodycznego, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 6; "Teoria Einsteina". Komedia Cwojdzińskiego w Starym Teatrze w reżyserii J. Osterwy, "Tygodnik Powszechny", 1945, nr 7; "Beksa": bajka dla dzieci pióra i reżyserii M. Billiżanki, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 9; "Wilki w nocy", "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 10; "Pan Tadeusz" w Teatrze Rapsodycznym, "Tygodnik Powszechny"1945, nr 11; Widowisko "Cyrk Tarabumba", "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 13 [Teatr Lalki i Aktora "Groteska"]; "Penelopa" L. H. Morstina. "Dzień jego powrotu" Z. Nałkowskiej, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 14; "Beniowski" J. Słowackiego. "Skiz" G. Zapolskiej, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 17; "Cyd" - Corneille'a. Studium dramatyczne Iwo Galla, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 20; "Powrót Odysa" Wyspiańskiego, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 22; "Niespodzianka" Rostworowskiego. "Warszawianka" Wyspiańskiego, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 23; Sofoklesa "Antygona", "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 28; "Pygmalion" G. B. Shawa. "Hymny" Kasprowicza, "Tygodnik Powszechny"1945, nr 35; "Król" Caillaveta, Flersa i Arene'a, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 38; "Ostrożnie! Świeżo malowane" Fauchois, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 41; "Balladyna" Słowackiego. Mickiewicz mówi. Akademia w 90-tą rocznicę śmierci w Teatrze Słowackiego, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 1(42); "Jaś u bram" Hemara, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 2(43); Jubileusz 70-lecia działalności scenicznej Ludwika Solskiego. "Roxy" B. Connersa, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 4 (45); "Jajko Kolumba" S. Flukowskiego, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 7 (48); "Dwa teatry" J. Szaniawskiego, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 10 (51); "Zamach" T. Brezy i S. Dygata, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 11 (52); "Słowo o Kościuszce" Teatr Rapsodyczny. "Droga do świtu" B. Pepłowskiego, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 13 (54);
"Bartosz Głowacki" W. Wasilewskiej, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 14 (55); "Pasażer bez bagażu" J. Anouilha. "Portret generała" J. Wirskiego. "Świerszcz za kominem" K. Dickensa. "Wielkanoc" w opracowaniu M. Kotlarczyka, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 17 (58); "Tajemnica lekarska" W. Fodora, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 19 (60); "Życie kręci się w kółko" W. Somerset Maughama, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 21 (62); "Skamieniały las" R. E. Shewooda, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 22 (63); "Dzień bez kłamstwa" G. Montgomery'ego. "Sielanka" w opracowaniu scenicznym M. Kotlarczyka, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 23 (64); "Świętoszek" Moliera. "Nowa umowa małżeńska" G. B. Shawa, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 24 (65); W Studium Dramatycznym I. Galla, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 26 (67); "Kandida" G. B. Shawa. "Król włóczęgów" Hookera i Posta, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 27 (68); "Rewia mody" na podstawie sztuki Mirabeau: "Zbyt liczna rodzinka", "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 28 (69); "Żeglarz" J. Szaniawskiego. "Powrót posła" J. U. Niemcewicza, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 42 (83); "Fantazy" J. Słowackiego, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 43 (84); "Antygona" Sofoklesa, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 43 (84); "Miasto w dolinie" J. B. Priestleya. "Niebieski ptak" Maeterlincka. Teatr Miniatur "Siedem kotów", "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 44 (85); Teatr Rapsodyczny, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 45 (86); "Orfeusz" A. Świrszczyńskiej. "Król-Duch" J. Słowackiego, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 46 (87); Z teatrów łódzkich: "Wielkanoc" S. Otwinowskiego. "Stary dworek" A. Ważyka. "Major Barbar" G. B. Shawa, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 46 (87); "Wesele" Wyspiańskiego, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 48 (89); "Rozdroże miłości" J. Zawieyskiego, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 49 (90); Zdobycie Gdyni przez Galla, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 51-52 (92-93); "Rozkosz a krotofila" [teksty staropolskie]. "Soczewica miele koło młyn" Flukowskiego, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 1 (94); "Wielki człowiek do małych interesów" Fredry, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 2 (95); "Dwa teatry" Szaniawskiego. "Dom otwarty" Bałuckiego. "Abecadło z pieca spadło" Leśnodorskiego - Bohdziewicza, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 6 (99); "Świętoszek" Moliera. "Mikołaj Kopernik" Morstina, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 8 (101); "Promieniści" Grzybowskiej. "Rozbitki" Blizińskiego, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 9 (102); "Złota rybka" Tarachowskiej, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 10 (103); "Odys u Feaków" Flukowskiego, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 12 (105); "Chory z urojenia" Moliera, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 13 (106); "Pan Jowialski" Fredry. "Samuel Zborowski" Słowackiego. "Taniec księżniczki" Morstina, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 16 (109); "Ich czworo" Zapolskiej, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 17 (110); "Judasz z Kariothu" Rostworowskiego, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 18 (111); "Siostry" Grzybowskiej, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 19 (112); "Pan Damazy" Blizińskiego. "Komediant" Bodnickiego, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 20 (113); "Dewaluacja Klary" M. Jasnorzewskiej-Pawlikowskiej, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 21 (114); "Wariatka z Chaillot" Giraudoux, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 25 (118); "Kot w butach" Kwiatkowskiego. "Otello" Szekspira, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 26 (119); "Igrce w gród walą" Polewki. "Twarz i maska" Chiareelli'ego, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 28 (121); "Szkarłatne róże" Benedetti'ego, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 30 (123); "Romans" Sheldona, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 31 (124); "Rodzina Rakuskich" Morozowicz-Szczepkowskiej, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 37 (130); "Mąż i żona" Fredry, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 38 (131); "Śluby panieńskie" Fredry , "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 40 (133); "Wieczór trzech króli" Szekspira, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 41 (134); "Rapsody" Wyspiańskiego, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 43 (136); "Temperamenty" Cwojdzińskiego, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 44 (137); "Ocalenie Jakuba" Zawieyskiego, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 46 (139); "Krakowiacy i górale" Bogusławskiego. "Wyspa diabelska" Scheinpflugowej, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 47 (140); "Kaprysy Marianny" Musseta, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 48 (141); "Powrót syna marnotrawnego" Brandstaettera, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 49 (142); "Klątwa". "Warszawianka" Wyspiańskiego. "Śluby panieńskie" Fredry, "Tygodnik Powszechny" 1947, nr 51 (144-145); "Eugeniusz Oniegin" A. Puszkina, "Tygodnik Powszechny" 1948, nr 10; "Lord Jim" J. Conrada, "Tygodnik Powszechny" 1948, nr 17; Rapsodyczny "Don Juan", "Tygodnik Powszechny" 1958, nr 13; Tristan u Rapsodyków, "Tygodnik Powszechny" 1959, nr 4; Poezja - dziś, "Dziennik Polski" 1960, nr 63 ["List do ludożerców" w T. Rapsodycznym]; Dramat zagęszczenia, "Dziennik Polski" 1961, nr 46 ["Gabinet śmiechu" w T. Rapsodycznym]; Odyseja na współczesnej scenie, "Tygodnik Powszechny" 1958, nr 29; Trubadur z Kolchidy, "Dziennik Polski" 1960, nr 108 ["Witeź w tygrysiej skórze" w T. Rapsodycznym]; Nowy krok rapsodyczny, "Dziennik Polski" 1960, nr 223 ["Dyl Sowizdrzał" w T. Rapsodycznym]; Norwid - nie Norwid?, "Dziennik Polski" 1960, nr 278; Zamiast jubileuszowej wiązanki, "Dziennik Polski" 1961, nr 227 ["Dziady" w T. Rapsodycznym]; Może w Bielsku, "Teatr" 1965, nr 8; Katowice - City, "Teatr" 1966, nr 6; "Od Krakowa jadę", "Teatr" 1967, nr 5 [Teatr Groteska].
Artykuły:
Duch młodzieńczy, "Gazeta Literacka", czerwiec 1927; Teatr krakowski w świetle cyfr, "Czas", 25 czerwca 1933; Mielizny teatralne, "Ilustrowany Kurier Codzienny", grudzień 1936 - maj 1937 (cykl felietonów); Teatr powszechny, "Przegląd Współczesny" 1937; Genealogia Leona Schillera, "Przegląd Współczesny" 1937; O cyrkulacji piękna, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 1; "od szczyrzyckich pól", "Ilustrowany Kurier Codzienny" 1938; Tęsknota za wsią, "Czas" 1938 [o teatrze obrzędowym]; Teatr syntetyczny, "Przegląd Współczesny" 1939, nr 3; Teatralne przewidywania, "Miesięcznik Literacki" 1942, nr 2; Teatr społeczny, "Miesięcznik Literacki" 1943, nr 8; Z Melpomeną we Wrocławiu, "Tygodnik Powszechny" 1945, nr 21; "Zrodzeni w niewoli - okuci w powiciu", w: Program Teatru Rapsodycznego z 22.04.1945; Chorągiew sztuki - na wieży pracy [Rozmowa z Ludwikiem Solskim], "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 2 (43); Pan teatr był chory, "Tygodnik Powszechny" 1946, nr 24 (65); Powrót Rapsodyków, "Tygodnik Powszechny" 1957, nr 48; Debiut sceniczny Henryka Voglera, "Teatr" 1961, nr 22; Czwarta ściana awangardy, "Dialog" 1961, nr 5; Rampa nie jest barykadą, "Dialog" 1961, nr 8; Uwagi laika o wychowaniu aktora, "Dialog" 1962, nr 10; Bezdomny teatr jednej aktorki, "Teatr" 1966, nr 11 [o Danucie Michałowskiej]; Jest to dobre? "Teatr" 1966, nr 19 [teatry na Śląsku]; Jubileusz Malickiej, "Teatr" 1974, nr 1 [50 lat pracy scenicznej Marii Malickiej]; Kłopoty powojenne recenzenta, "Tygodnik Powszechny" 1974, nr 36; Niezapomniany, "Teatr" 1977, nr 10 [J. Osterwa]; Zofia Niwińska, "Teatr" 1977, nr 15 ; Rapsodycznie, "Teatr" 1979, nr 4.
Druki zwarte:
Pod teatralną szminką, Warszawa 1957
Maska i oblicze teatru. Zarys wiadomości o teatrze, Warszawa 1963
Rodowód polskiego teatru, Warszawa 1972
Dawne i nowe przypadki "teatrała", Kraków 1975
Vademecum teatromana, Warszawa 1973 [1976, 1978, 1985]
Bibliografia przedmiotowa:
a) Opracowania ogólne:
Lekcja teatru Tadeusza Kudlińskiego: w osiemdziesiątą piątą rocznicę urodzin: materiały z sesji naukowej poświęconej działalności teatralnej dr Kudlińskiego, Kraków - Wrocław 1984.
b) Opracowania szczegółowe:
A. Boska, Tadeusza Kudlińskiego "Rodowód polskiego teatru", "Teatr" 1973, nr 5
El. Żm. [Elżbieta Żmudzka], Tadeusz Kudliński - "Dawne i nowe przypadki "teatrała"", "Teatr" 1977, nr 3 [notka o książce],
ah., Śmierć teatrała, "Teatr" 1990, nr 12
W. Natanson, Tadeusz Kudliński, "Słowo Powszechne" 1990, nr 240
W. Natanson, Tadeusz Kudliński, "Twórczość" 1990, nr 20
W. Wnuk, Tadeusz Kudliński (1898-1990), "Tygodnik Powszechny" 1990, nr 42
S. Dziedzic, Dialogi trzy. Maria Dłuska, Konrad Górski, Tadeusz Kudliński, Kraków 2000.

Oprac. Beata Popczyk-Szczęsna