Badacze teatru

ur. 10 kwietnia 1897, Kraków – zm. 23 kwietnia 1981, Kraków.

Krytyk teatralny, historyk literatury, dziennikarz i pedagog.

Uczęszczał do klasycznego gimnazjum w rodzinnym mieście i już wtedy redagował miesięcznik dla młodzieży szkół średnich „Znicz”. Zadebiutował tu artykułem pt. Mój ideał. Pisma młodzieży polskiej (1912, nr 13, s. 122–124). Po maturze w 1915 zamierzał poświęcić się karierze scenicznej i przez blisko rok uczęszczał do szkoły dramatycznej, prowadzonej przez Kazimierza Gabryelskiego. Naukę jednak przerwał, gdy Ludwik Solski w surowej krytyce orzekł, że Papée jest na aktora zbyt impulsywny i uczuciowy. Podjął więc studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim i nie stracił zainteresowania teatrem, co skutkowało pisaniem (od 1916) recenzji dla takich periodyków jak „Na przełomie” i „Czas”.

W 1919 uzyskał stopień doktora nauk filozofii na podstawie pracy Komizm i humor w twórczości Henryka Sienkiewicza (rzecz ukazała się w Poznaniu w 1921 pt. Sienkiewicz jako humorysta; 2. wydanie – Lwów 1939). W latach 1919–1920 pracował jako nauczyciel polonista w Radomsku, po czym przeniósł się do Poznania i do 1922 był lektorem języka polskiego na Uniwersytecie Poznańskim. Głównym zajęciem zawodowym Papéego od 1921 do 1935 było nauczanie w różnych szkołach średnich, a z czasem – piastowanie stanowiska dyrektora. W tych latach opiekował się także amatorskim teatrem szkolnym. Równocześnie rozwijał działalność krytycznoliteracką. I tak od 1921 prowadził dział „Nowe książki” w „Dzienniku Poznańskim”, z którym podjął stałą współpracę (do 1936), a w latach 1922–1929 kierował działem literackim w „Przeglądzie Porannym”.

Recenzje (teatralne i literackie) ogłaszał także w (chronologicznie): „Teatrze i Kinie” (1921–1923), „Wiadomościach Literackich” (1925–1927 oraz 1931–1932 i w 1936), „Życiu Teatru” (1925–1927), „Gazecie Zachodniej” (od 1929 do 1931 w kolumnie pt. „W teatrach”). W czasie zorganizowanej z okazji dziesięciolecia niepodległości Polski Powszechnej Wystawy Krajowej (od 16 maja do 30 września 1929 w Poznaniu) Stefan Papée zawiadywał pokazywanymi tam spektaklami szkolnych grup teatralnych. Od 1929 do 1930 kierował założonym przez siebie Teatrem Szkolnym Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego, a w latach 1930–1935 był prezesem Wielkopolskiego Związku Literatów Ludowych w Poznaniu. Redagował także „Bibliotekę Szkoły Powszechnej” Państwowych Wydawnictw Książek Szkolnych. Za upowszechnianie zamiłowania do literatury polskiej otrzymał Srebrny Warzyn – jedno z najwyższych odznaczeń Polskiej Akademii Literatury.

Przed wojną był wizytatorem szkół średnich – najpierw w Katowicach (1935–1937), a potem w Lwowie (1937–1939), gdzie następnie (1940–1941) uczył w szkołach radzieckich z językiem polskim jako językiem wykładowym. Brał także udział w tajnych kompletach. Po ponownym zajęciu Lwowa przez ZSRR przewodniczył Komisji Programowej w Instytucie Doskonalenia Nauczycieli.

W kwietniu 1945 (w ramach tzw. akcji repatriacyjnej) wrócił do Krakowa i wykładał tu najpierw w liceum pedagogicznym, a potem w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej. Kontynuował też pisarstwo krytyczne. Ogłaszał artykuły i recenzje w „Dzienniku Polskim” (1946–1949), „Odrodzeniu” (1946–1947), „Dzienniku Literackim” (1947–1950) czy w „Życiu Szkoły” (1948–1955). Od 1949 do 1951 kierował w Krakowie Wojewódzkim Ośrodkiem Dydaktyczno-Naukowym Języka Polskiego. W 1954 wykładał w Studium Nauczycielskim, a w 1956 prowadził zajęcia z historii teatru i dramatu w Wyższej Szkole Teatralnej. Czynnie uczestniczył też w pracach Krakowskiego Związku Teatrów Amatorskich. W latach 1956–1965 publikował w „Teatrze”, a od roku 1958 w „Teatrze Ludowym” (do 1968).

Z przyznanych Papéemu odznaczeń warto wymienić dwa: Złoty Krzyż Zasługi (1931) oraz Złotą Odznakę przyznawaną przez Klub Miłośników Teatru przy Krakowskim Domu Kultury (1968).

Wybitność czy ponadczasowość nie opisuje charakteru wypowiedzi Stefana Papéego. Niemniej można wskazać w jego pisarstwie rzeczy warte krótkiego choćby przypomnienia. Zwłaszcza, że był on raczej szczególnym obserwatorem życia teatralnego Dwudziestolecia między wojnami. Za przykłady jego publikacji niech posłużą dwie pozycje.

W faktograficznym szkicu Dziesięć lat teatru w Polsce Zachodniej (1918–1928) („Strażnica Zachodnia” 1930, nr 1) autor przedstawił zarys dziejów polskich scen działających w Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Grudziądzu, Inowrocławiu i Lesznie, z uwzględnieniem niemieckich grup objazdowych, odwiedzających we wskazanym okresie miasta Wielkopolski. Nie jest to studium monograficzne, ale – o czym można się przekonać – wydawnictwa rocznicowe i pamiątkowe ujawniały już wtedy skłonności do korzystania z nowo wprowadzanych, teatrologicznych zasad naukowego opracowywania zagadnień historycznoteatralnych. Papée od takiego podejścia nie stronił, a zebrana przez niego faktografia stanowiła ewentualny grunt pod zarys syntetyczny dla historyka teatru regionu.

Drugi przykład to 35-stronicowa broszura Życie teatralne Krakowa w XIX wieku (Kraków 1966; seria „Nauka dla Wszystkich”, nr 23), która mimo popularyzatorskiego charakteru pozostaje warta przywołania choćby ze względu na skrótową i wymierną syntetyczność dokumentacyjną. Zaznaczony w tytule przegląd rozpoczyna Papée od momentu założenia solidnej antrepryzy przez Jacka Kluszewskiego („jego” zespół operowy grał od 1789 roku w języku polskim, a w 1799 na życzenie dzierżawcy dwa budynki przerobiono docelowo na teatr). Istotniejsze jednak są uwagi na temat krakowskich dziejów teatralnych z połowy i końca tego niezwykłego stulecia. Bo skromne najpierw wysiłki miejscowych miłośników teatru i skutecznie przezwyciężane przez nich kryzysy przynoszą okresy największej świetności tamtejszej sceny: czas dyrekcji Tomasza Chełchowskiego (dwukrotnie: w latach 1840–1843 i 1849–1853), Stanisława Koźmiana (lata 1871–1885) i Tadeusza Pawlikowskiego (1893–1899). To wystarczający chyba powód, by nie pogrzebać w niepamięci autora szkicu.

Z pozostałych prac popularnonaukowych Stefana Papéego warto jeszcze wymienić dwie książeczki. Pierwsza – Misteria balladowe Emila Zegadłowicza (1927) – stanowiła analizę tekstów scenicznych zdeklarowanego antyklerykała, poety, prozaika, dramatopisarza (autora m.in. Nocy świętego Jana Ewangelisty i Nawiedzonych, o których traktuje przywołana pozycja). Natomiast druga praca to Stanisława Wysocka (1930), rzecz o wybitnej aktorce, reżyserce i dyrektorce teatrów, która notabene w 1924 roku wyreżyserowała w krakowskim Teatrze im. Juliusza Słowackiego prapremierę tragedii Zegadłowicza Lampka oliwna.

Bibliografia

Teatralia

• Teatr Stefana Żeromskiego, Poznań 1926;
• Misteria balladowe Emila Zegadłowicza, Poznań 1927;
• Kwiaty na ugorze. Rzecz o współczesnej kulturze Wielkopolski, Poznań 1929 [tu m.in. Teatralność misterium o Marchołcie Jana Kasprowicza];
• Drogi i cele teatru szkolnego, Poznań 1930;
• Stanisława Wysocka, Poznań 1930;
• Teatr współczesny. Premiery poznańskie, Poznań 1931;
• Prolog Molierowski. Utwór dramatyczny, [prapremiera w Poznaniu, Teatr Polski], 1935;
• Drogi odrodzenia teatru, Katowice 1936;
• Leonard Bończa-Stępiński, Warszawa 1966;
• Życie teatralne Krakowa w XIX w., Kraków 1966;
• Teatr polski w okresie międzywojennym, Kraków 1969.

Prace edytorskie i redakcyjne

• Adam Mickiewicz, Grażyna. Powieść litewska, Kraków 1945 [wyd. popr. 1947];
• Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła. Komedia w 3 aktach, Kraków 1945;
• Szymon Szymonowic, Żeńcy. Na tle literatury staropolskiej, Kraków 1945 [i wyd. nast.];
• Jan Kochanowski, Treny, Kraków 1947;
• Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich, Kraków 1948;
• Literatura starożytności, średniowiecza, Odrodzenia i Oświecenia. Antologia literatury powszechnej. Cz. 1, Warszawa 1957;
• Gramy Fredrę. Wieczornica o życiu i twórczości Aleksandra Fredry, Warszawa 1957.

Milan Lesiak, 2016