Badacze teatru

WYSIŃSKI Kazimierz Andrzej, ur. 8.01.1926, Mieścisko k. Poznania – zm. 25.11.2014, Marki k. Warszawy.

Historyk teatru, współredaktor (od 1956) i sekretarz (1964-1991) „Pamiętnika Teatralnego” oraz redaktor „Almanachu Sceny Polskiej” (1969-1993). Badacz dziejów ZASP-u.

Po egzaminie maturalnym w toruńskim liceum w latach 1947-1950 studiował w Akademii Handlowej w Poznaniu. Gdy przeniósł się do Warszawy, niezmiennie podkreślał swoje kaszubsko-wielkopolskie korzenie. W stolicy od września 1951 przez dwa lata pracował w Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego i prowadził referat prasowy (urząd ministra sprawował wtedy Adam Rapacki). W 1953 rozpoczął studia na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego. Pracę magisterską pt. Role Ireny Eichlerówny w świetle krytyki teatralnej napisał pod kierunkiem Tadeusza Siverta, kierownika Zakładu Historii Teatru i Dramatu Polskiego w Państwowym Instytucie Sztuki, ówczesnego wykładowcy Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Po uzyskaniu magisterium, w 1956, został przyjęty do Państwowego Instytutu Sztuki (od 1959 – Instytutu Sztuki PAN), któremu zawodowo pozostał wierny do końca życia. W czerwcu 1959 ożenił się z Elżbietą Fleiszer, publicystką związaną z „Dialogiem” i „Le Théâtre en Pologne”.

Zakres obowiązków w obu redakcjach – „Pamiętnika Teatralnego” i „Almanachu Sceny Polskiej” – z pewnością wpłynął na to, że A.W. nie pisał bardzo wiele. Natomiast to, czemu nadał kształt gotowy do opublikowania, stanowi dla teatrologów do dziś cenne źródło skrupulatnie sprawdzonej i uwierzytelnionej wiedzy.

A.W. pierwszy tekst naukowy przygotował do specjalnego zeszytu „Pamiętnika Teatralnego” z 1959, który w całości poświęcono teatrowi romantycznemu. Jego artykuł Nieznane epizody z dziejów „Nie-Boskiej komedii” był opisem inscenizacji (pokazanej w 1956 w Bernie i Zurychu) dramatu Zygmunta Krasińskiego, przygotowanej przez Ilję Duwana, ucznia Rudolfa Steinera, jako przedstawienia tzw. teatru żywego słowa. Kolejny artykuł A.W. Teatry jawne w Generalnym Gubernatorstwie znalazł się w poczwórnym zeszycie „Pamiętnika Teatralnego” z 1963. Autor „obiektywnie opisał [w nim] ich działalność w okupacyjnych realiach, nie oceniał. Zebrał repertuar [kilku] teatrów warszawskich […]” (Anna Chojnacka). Był także jednym z autorów haseł do Małego słownika teatru polskiego (1944-1964), wydanego w 3-4 zeszycie „Pamiętnika Teatralnego” w 1965.

Dwa lata później zaczął prace nad historią Związku Artystów Scen Polskich, co nie było zadaniem łatwym, ponieważ archiwum tej organizacji spłonęło w czasie powstania warszawskiego. W efekcie skrupulatnych ustaleń i żmudnych poszukiwań badacza powstał numer monograficzny „Pamiętnika Teatralnego” z 1968 zatytułowany W pięćdziesiątą rocznicę ZASP-u. Zeszyt 3. tego rocznika otwiera odredakcyjny wstęp A.W. pt. W pięćdziesiątą rocznicę założenia Związku Artystów Scen Polskich, po czym autor przedstawia kronikę ZASP-u za lata 1918-1950, dołączając w aneksie Fragmenty przemówień Józefa Śliwickiego, Leona Schillera, Stefana Jaracza i Juliusza Osterwy na II Międzynarodowym Walnym Zjeździe delegatów ZASPu w r. 1936. Numer ten spotkał się z prawdziwie szerokim echem środowiska teatralnego i intensywnym odzewem. Docelowo wszystkie (potwierdzone dokumentami) ustalenia związane z ZASP-em stały się podstawą pracy doktorskiej A.W. zatytułowanej Dzieje Związku Artystów Scen Polskich (przygotowanej pod kierunkiem Zbigniewa Raszewskiego, a zrecenzowanej przez Jerzego Kreczmara i Bohdana Korzeniewskiego; obrona odbyła się w 1977). Natomiast drukiem rozprawę Związek Artystów Scen Polskich 1918-1950. Zarys monograficzny wydano w 1979 w serii „Studia i materiały do dziejów teatru polskiego”, redagowanej przez Zbigniewa Raszewskiego. Z kolei dziewiętnaście następnych lat – w związku z drobiazgowo i gruntownie wypełnianymi zobowiązaniami zawodowymi – zajęło A.W. przygotowanie kontynuującego tę tematykę opracowania pt. Związek Artystów Scen Polskich 1950-1998.

W latach osiemdziesiątych A.W zaczął interesować się polskim teatrem emigracyjnym, co w konsekwencji zaowocowało przygotowaniem w redakcji podwójnego numeru kwartalnika „Pamiętnik Teatralny”, zatytułowanego Teatr polski w Londynie (1988, z. 1-2). Badacz „ogłosił w nim kronikę ZASP-u za granicą od chwili jego założenia w 1942 do 1987 i listę członków z tych lat. Przywołał nazwiska ważnych dla teatru emigracyjnego postaci: Wacława Radulskiego, Leopolda Kielanowskiego, Fryderyka Járosy’ego, Zygmunta Nowakowskiego.” (Anna Chojnacka) Opracował także londyńskie repertuary teatrów prowadzonych przez Olgę Żeromską (Teatr „Pro Arte”), Reginę Kowalewską (Teatr dla Dzieci i Młodzieży „Syrena”) czy Urszulę Święcicką (Teatr Nowy Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego).

W 1971 na łamach „Pamiętnika Teatralnego” A.W. zabrał głos w sprawie nauki o teatrze i sposobie jej funkcjonowania w polskich warunkach. Zauważał tam m.in., że po 1945 roku „uniwersyteckie badania historyczno-teatralne znalazły prekursorów wśród znanych profesorów, kierowników katedr filologii polskiej, jak: Zygmunt Szweykowski w Poznaniu, Stefania Skwarczyńska w Łodzi, Jan Kott w Warszawie i Kazimierz Wyka w Krakowie”. Potem konsekwentnie prowadzono je również „przy zakładach polonistycznych w Gdańsku, Lublinie, Łodzi, Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu” w rozmaitych mariażach z kierunkami macierzystymi (najczęściej filologią polską i pod różnymi szyldami jej katedr czy zakładów). Na potrzeby tego artykułu autor przygotował także „Wykaz uniwersytetów, które kształcą historyków teatru” (co istotne, są tu wymienione uczelnie z różnych stron świata).

W ciągu ponad trzydziestu lat pracy w „Pamiętniku Teatralnym” A.W. publikował dodatkowo recenzje i sprawozdania z ważnych sesji teatrologicznych. Omówił m.in. spotkanie witkacologów w Jeleniej Górze z 1978 (1979, z. 2), konferencję z 1981 poświęconą muzyce w okupowanej Warszawie (1981, z. 3-4) czy poznańskie spotkanie badaczy poświęcone teatrowi i dramatowi polskiej emigracji w 1992 (1994, z. 3-4). Ponadto opracował listy Władysława Brackiego (dyrektora Teatru Ziemi Pomorskiej w Toruniu) do Władysława Zawistowskiego z lat 1935-1938 (1981, z. 3-4), oraz fragmenty pamiętnika Stanisława Kwaskowskiego (1986, z. 1 i 1991, z. 3-4 ).

W 1991 przeszedł na emeryturę. Między 1994 a 1999 współpracował z PWN-em, przygotowując do Nowej Encyklopedii Powszechnej kilkadziesiąt haseł dotyczących teatru obszaru niemieckojęzycznego, który doskonale znał.

Anna Chojnacka we wspomnieniu napisała o A.W.: „Człowiek ogromnej kultury, ciepły i życzliwy, niezwykle taktowny i delikatny, zawsze opanowany, punktualny i elegancki, bardzo skryty”.

Bibliografia

• Nieznane epizody z dziejów «Nie-Boskiej komedii», „Pamiętnik Teatralny” 1959, z. 1-3;
• Teatry jawne w Generalnym Gubernatorstwie, „Pamiętnik Teatralny” 1963, z. 1-4;
• [Wraz z innymi autorami – hasła w:] Mały słownik teatru polskiego (1944-1964), „Pamiętnik Teatralny” 1965, z. 3-4;
• Związek Artystów Scen Polskich (1918-1950), „Pamiętnik Teatralny” 1968, z. 3;
• Nauka o teatrze, „Pamiętnik Teatralny” 1971, z. 2;
• Związek Artystów Scen Polskich za Granicą 1942-1987, „Pamiętnik Teatralny” 1988, z. 1-2;
• Teatr „Pro Arte” 1954-1962, 1968-1987, „Pamiętnik Teatralny” 1988, z. 1-2;
• Teatr dla Dzieci i Młodzieży „Syrena” 1959-1987, „Pamiętnik Teatralny” 1988, z. 1-2;
• Związek Artystów Scen Polskich 1918-1950, Wrocław 1979;
• Związek Artystów Scen Polskich 1950-1998, Warszawa 1998.

Milan Lesiak