Autor: Dorota Fox
nadscenki
(niem. Überbrettl)
Rodzaj teatrzyków rozrywkowych z programem złożonym z występów różnego typu wykonawców: komików, monologistów, tancerek kankanowych, recytatorów, szansonistów; forma kabaretu otwartego, adresowanego do mniej wyrobionego widza. Nazwa Überbrettl była parodią terminu wprowadzonego przez Friedricha Nietzschego Übermensch. Wymiennie stosowane określenia: nadsceny, pstre sceny, teatrzyki variété, teatrzyki rozmaitości, kolorowy teatr, teatrzyki secesji.
Według koncepcji twórców nadscenek – Otto Birbauma i Ernsta von Wolzogena (założyciela Bunte Bühne) – miały one służyć uszlachetnieniu widowisk oferowanych publiczności w pseudoartystycznych „tingel-tanglach” i „brettlach” oraz zderzać rozłączne dotąd obszary sztuki wysokiej i niskiej. Przez parodię i deheroizację ośmieszano w nich przestarzałe podejście do sztuki jako świątyni muz. Nadscenki powstały na początku XX w., najpierw w Niemczech, a potem w innych krajach Europy. Wiązały się z ideą sztuki stosowanej, angażowały młodych literatów i artystów różnych specjalności, realizujących swoje ambicje w krótkich formach scenicznych i estradowych. Były przejawem demokratyzującej się kultury wielkich aglomeracji miejskich, zaspokajały popyt na rozrywkę, oferując nowemu odbiorcy posiadającemu „variété Nerven” konsumowanie dóbr kultury zgodnie z zasadą „jak najwięcej, jak najszybciej, jak najprościej”. Podporządkowane prawom rynku, szybko uległy komercjalizacji, zatracając swój artystyczny charakter.
W Polsce popularyzatorem idei nadscenki był Tadeusz Rittner, początkowo także Adolf Nowaczyński, który z czasem wspólnie z Wilhelmem Feldmanem i Zenonem Przesmyckim (Miriamem) poddał ją ostrej krytyce. Mimo większych i bardziej bezpośrednich wpływów niemieckich, idea nadscenki została w ten sposób zdyskredytowana i nie miała większego wpływu na rozwój i charakter teatrzyków rozrywkowych tworzonych w Polsce w pierwszej połowie XX w., które częściej korzystały z wzoru francuskich kabaretów i rewii.
Bibliografia
- Fox, Dorota: Kabarety i rewie międzywojennej Warszawy. Z prasowego archiwum Dwudziestolecia, Katowice 2007;
- Nowaczyński, Adolf: Literackie teatrzyki rozmaitości (1899) [w:] Myśl teatralna Młodej Polski. Antologia, wybór Irena Sławińska, Stefan Kruk, Warszawa 1966;
- Przesmycki, Zenon: Nadsceny [1901], [w:] tamże.
