Hasła

Termin używany przez Jerzego Grotowskiego w okresie zwanym Sztuka jako wehikuł na określenie postawy będącej celem jego pracy w Workcenter of Jerzy Grotowski we włoskiej Pontederze.

Pochodzi z noszącego ten sam tytuł tekstu, powstałego w wyniku opracowania przez Grotowskiego notatek Georgesa Banu z publicznego spotkania z artystą, które odbyło się w Pontederze w dniach 14–15 lutego 1987. Wielokrotnie przeredagowywany, niezwykle lakoniczny i esencjonalny, tekst ten stanowi syntezę idei przyświecających Grotowskiemu i jego współpracownikom w tym okresie. Może być jednocześnie odczytywany jako podsumowanie poszukiwań prowadzonych przez całe życie twórcy i jako utopijny projekt przekazywany potencjalnym następcom (Grotowski podkreślał w nocie do tekstu, że nazwa P. w swoim pełnym znaczeniu nie może być odnoszona do żadnego z jego współpracowników w Workcenter).

Podstawą dla próby odmiennego określenia postawy twórczej i poznawczej proponowanej przez Grotowskiego jest chęć odróżnienia jego dążeń i celów od pracy teatralnej i twórczości aktorskiej. Stąd wybór angielskiego słowa p. akcentującego nie granie przed innymi, ale aktywność, pracę nad sobą i realizację procesu wewnętrznego, którego efektem jest akt transformacji: „Performer — z dużej litery — jest człowiekiem czynu. A nie człowiekiem, który gra innego. Jest kapłanem, wojownikiem, jest tym, który działa; jest poza podziałami na gatunki sztuki. […]. Performer to stan istnienia. Człowiek poznania […]. Człowiek poznania rozporządza czynieniem, doing, a nie myślami albo teoriami. […] Poznanie to sprawa czynienia. […] Performer umie wiązać impulsy ciała z pieśnią. […]. Świadkowie wstępują wówczas w stan intensywności, gdyż — powiadają — czują obecność. A to dzięki Performerowi, który stał się mostem między świadkiem a owym czymś. W tym sensie Performer to pontifex: czyniący mosty” [Grotowski 2012 (1988): 812–813].

Dodatkową komplikacją w zrozumieniu terminu P. jest późniejsza popularność słów o podobnym rdzeniu związana z rozwojem performatyki, a także funkcjonowanie słowa „performer” w obrębie sztuki performansu. Ich popularność zaciera oryginalne znaczenie, jakie P. nadał Grotowski.

Bibliografia

• Grotowski, Jerzy: Performer, [w:] tegoż: Teksty zebrane, Warszawa 2012;
• Kolankiewicz, Leszek: Dramat Obiektywny Grotowskiego, część 2, „Dialog” 1989, nr 6;
• Ruffini, Franco: Tertium datur – Performer i aktor, „Pamiętnik Teatralny” 2000, nr 1-4;
• Taviani, Ferdinando: Komentarz do Performera, przeł. Grzegorz Janiak, oprac. Grzegorz Janikowski, „Pamiętnik Teatralny” 2000, z. 1–4;
• Ziółkowski, Grzegorz: Guślarz i eremita. Jerzy Grotowski: od wykładów rzymskich (1982) do paryskich (1997–1998), Wrocław 2007.