Hasła

Gatunek teatru lalek, w którym płaskie figurki wykonane ze skóry, papieru lub drzewa porusza niewidoczny (ukryty za ekranem) animator, zazwyczaj także narrator przedstawienia. Lalki cieniowe wyposażone są w drążki łączące ruchome części figurek z ręką animatora.

Można je animować od dołu (np. indonezyjski wayang kulit, hinduskie cienie z Andhra Pradesh) lub przy pomocy drążków prostopadłych do lalek (np. niektóre odmiany chińskich cieni, turecki karagöz). Istotą t. c. jest gra cieni figurek rzutowanych na ekran, będący rodzajem sceny teatralnej i oświetlony od tyłu (łuczywem, lampą olejną, żarówką elektryczną, halogenem). W Europie t. c. pojawił się w XVII w., w Polsce w połowie XVIII w. pod nazwą teatr chińskich cieni. Spopularyzowany w XX w., głównie w jego drugiej połowie, stał się jednym z ważnych gatunków współczesnego teatru lalek i teatru formy, choć w Polsce obecny jest sporadycznie. Wykorzystywano go w rozmaitych przedstawieniach jako jeden ze środków ekspresji lalkowej.

Od teatru cieni w stronę teatru odbitego światła wyruszył Tadeusz Wierzbicki, jeden z najoryginalniejszych współczesnych twórców teatru lalek. W XXI w. poszukiwaniami w obrębie t. c. zajął się krakowski Teatr Figur; spektakle cieniowe w nowoczesnym stylu, wykorzystującym np. ruchome ekrany, przenośne źródło światła, efekty światła odbitego, zrealizowali m.in.: Włoch Fabrizio Montecchi z Teatro Gioco Vita (Widmo Antygony wg Sofoklesa w Białostockim Teatrze Lalek, 2011) i Cengiz Őzek wraz z Robertem Drobniuchem (Sklepy cynamonowe Brunona Schulza, Teatr Kubuś, Kielce 2015).

Bibliografia

• Głowacka, Zuzanna: Karagöz – turecki teatr cieni. Tradycja i współczesność, „Kwartalnik Teatralny” 2002, nr 1;
• Hasło: Ombres, Théâtre d’ [w:] Encyclopédie mondiale des arts de la marionnette. Rédacteurs en chef: Henryk Jurkowski, puis Thieri Foulc, Montpellier 2009.