Hasła

Forma teatru adresowana do widzów w wieku od pół roku do 11 lat (od lat 12 do 19 – zob. teatr dla młodzieży). Z uwagi na odmienne potrzeby i możliwości percepcji dzieci w różnym wieku, przedstawienia mają jasno określonego adresata, wskazywanego w materiałach informacyjnych.

Specyfika teatru dla dzieci wynika z aktualnego stanu wiedzy na temat psychologii, pedagogiki oraz sztuki dla dziecka. Rozpoznanie dziecka jako szczególnego odbiorcy teatralnego nastąpiło w XIX w. Wcześniej dzieci, na równi z dorosłymi, stanowiły publiczność różnych widowisk – dramatyzacji liturgicznych, misteriów, teatru jarmarcznego, teatru mechanicznego, teatru dworskiego. Dostęp do sztuk widowiskowych wyznaczała pozycja społeczna, nie wiek odbiorcy.

Pierwszym teatrem publicznym świadomie adresowanym do dzieci był teatr marionetek Josefa Leonharda Schmida w Monachium (1858).

Od końca XVIII przez cały XIX w. popularnością cieszyły się prywatne teatry lalek, tworzone specjalnie dla dzieci. Specyficznym gatunkiem były domowe teatrzyki papierowe, przygotowywane przez drukarzy jako modele do składania (ze scenką, dekoracjami i figurkami aktorów w kostiumach). Nie licząc przedsięwzięć amatorskich, domowych i szkolnych (np. jasełka), w XX w. widać wzrost zainteresowania profesjonalnych teatrów młodymi widzami (np. spektakle dla dzieci w Teatrze Miejskim w Krakowie w latach 1893–1915; Czupurek Benedykta Hertza w warszawskiej Reducie w 1922).

Najważniejszym nurtem teatru dla dzieci okazał się teatr lalek. W Polsce pierwszy stały repertuarowy teatr dla dzieci stworzyła Maria Weryho-Radziwiłłowiczowa (Warszawa 1900). Potem pojawiały się następne, bardziej lub mniej trwałe, np. Teatr Marionetek dla Dzieci Stefanii Boima-Wachowskiej w Krakowie (1903), Teatr Jaskółka Haliny Starskiej w Warszawie (1929), Objazdowy Teatr dla Dzieci „Płomyka” i „Płomyczka” Starskiej (1936).

W 1928 powstał warszawski Baj, który poza pracą artystyczną prowadził szeroko zakrojoną edukację teatralną (także dla instruktorów), dzięki czemu stał się wzorem dla licznych naśladowców, tak pod względem plastycznym (scenka szopkowa), jak i repertuarowym (sztuki Marii Kownackiej).

Po 1945 państwo, przejmując kontrolę nad edukacją dzieci i korzystając z doświadczeń „Baja” oraz wzorów radzieckich (Sergiusz Obrazcow), wsparło rozwój teatrów lalek jako zalecanej formy teatru dla dzieci. Liczne teatry lalek, ukonstytuowane podobnie jak teatry dramatyczne (z budynkami, pracowniami, stałym zespołem), miały obowiązek grania dla dzieci i młodzieży, co nie wykluczało eksperymentalnych przedstawień lalkowych dla dorosłych.

Obecnie w Polsce teatr dla dzieci uprawiają różne podmioty: w sposób stały i statutowy – instytucjonalne teatry lalek; okazjonalnie – teatry dramatyczne; żywiołowo i na różnym poziomie – grupy niezależne, prywatne, komercyjne, zazwyczaj bez stałej siedziby. Powszechną praktyką są aktorskie występy organizowane w przedszkolach i szkołach. Od kilku lat rozwija się w Polsce z powodzeniem tzw. teatr dla „najnajów”, czyli dzieci najmłodszych, w wieku od pół roku do 3 lat. Od kilkunastu lat wzrasta zainteresowanie teatrów dramatycznych odbiorcą dziecięcym oraz widzami w wieku szkolnym (inscenizowanie lektur), przybywa imprez operowych i estradowych dla dzieci.

Od 1992 Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu organizuje konkurs i wydaje zeszyty pt. „Nowe Sztuki dla Dzieci i Młodzieży”, stymulując rozwój nowej dramaturgii dla młodego widza. Repertuar dla dzieci wciąż opiera się na adaptacjach baśni i bajek, niemniej przybywa realizacji oryginalnych dramatów dla dzieci – polskich (Marta Guśniowska, Malina Prześluga) i obcych (Pierre Gripari, Ulrich Hub) oraz interaktywnych performansów nieopartych na tekście literackim.

Bibliografia

• Dziecko i teatr w przestrzeni kultury, pod red. Marty Karasińskiej i Grzegorza Leszczyńskiego, t. 1-2, Poznań 2007;
• Jurkowski, Henryk: Teatr „Baj” i jego epoka, [w:] W kręgu warszawskiego „Baja”, oprac. tenże, Warszawa 1978;
• Jurkowski, Henryk: Dzieje teatru lalek, t. 1-3, Warszawa 1970-1984;
• Michalik, Jan: Dzieje teatru w Krakowie, t. 5, cz. 2, Kraków 1987 (rozdz. Teatry dla dzieci: teatry lalek);
• Waszkiel, Halina: Dramaturgia polskiego teatru lalek, Warszawa 2013;
• Waszkiel, Marek: Dzieje teatru lalek w Polsce (do 1945 roku), Warszawa 1990;
• Waszkiel, Marek: Dzieje teatru lalek w Polsce 1944-2000, Warszawa 2012.