Hasła

Nurt radykalnych eksperymentów teatralnych zrodzony głównie z impulsu kontrkulturowego; jego twórcy skupiali się na dostosowaniu sposobu istnienia spektaklu oraz procesu jego powstawania do utopijnych założeń idealnego społeczeństwa, które starali się wcielić w życie.

Ważny początkowy impuls dla aktywności niektórych zespołów t.p. stanowiła tradycja awangardy artystycznej; istotne jednak było, iż grupy te przekraczały jej ramy, kierując się w stronę alternatywnych działań o charakterze społecznym, nakierowanych na przekształcenie kultury (w szerokim znaczeniu) jako całości – w Stanach Zjednoczonych tak ewoluował np. zespół The Living Theatre, a w Polsce Teatr Laboratorium Jerzego Grotowskiego. Trzeci rodzaj impulsu to ekologiczne podejście do relacji człowiek – człowiek, człowiek – społeczeństwo i człowiek – natura. Termin kojarzony z określeniami: teatr kontestacji, kontrkultury, marginesu, młodej inteligencji, uczestnictwa, alternatywny, nieoficjalny, niezależny, osobny, pokoleniowy, wolny, młody, otwarty, pozainstytucjonalny, offowy, eksperymentalny, studencki.

W Polsce przed 1989 nurt t.p. reprezentowany był głównie przez najpełniej świadome swej społecznej i politycznej roli teatry studenckie, zwłaszcza te najbardziej aktywne po przełomie lat 1968-1970, będące często obiektem szykan i prześladowań, zarówno przed 13.12.1981, jak i potem. W warunkach PRL już sam sposób istnienia wielu studenckich teatrów jako grup społecznych, ich metody pracy nad przedstawieniami, a także relacje aktor – widz były radykalnie odmienne od wzorców panujących w głównym nurcie kultury. Teatry te mogły, ze względu na swoje zamknięcie w obiegu „kultury studenckiej”, a potem także w drugim, alternatywnym obiegu kultury, istnieć przez długie okresy obok oficjalnie propagowanych wartości, norm i dyrektyw. Wielu twórców teatru studenckiego lat 70. i 80. XX w. kultywowało te właśnie sposoby funkcjonowania nie jako środek wiodący ku nowym formom organizacji grup społecznych czy nawet społeczeństwa jako całości, lecz po prostu jako odziedziczony po poprzednich pokoleniach twórców, docelowo wybrany zasób technik.

Po 1989 praca grup t. p. skierowana była przede wszystkim ku: 1) ekologicznie zrównoważonym relacjom człowieka ze społeczeństwem i z naturą; 2) kultywowaniu lokalnych tradycji, najczęściej zapomnianych, często wielokulturowych; 3) animowaniu kulturowemu lokalnych społeczności; 4) kultywowaniu i propagowaniu (w sposobie istnienia grupy, w spektaklach oraz w innego typu działaniach) idei alternatywnych, a często wręcz przeciwstawnych wobec głównych nurtów kultury oficjalnej; 4) tworzeniu ośrodków kultury alternatywnej o szerokim, intensywnym animacyjnym oddziaływaniu, zwłaszcza na młodych ludzi.

Bibliografia

• Akademia Ruchu. Miasto. Pole akcji. Autoprezentacja / City. The Field of Action. Self-presentation, Warszawa 2012;
• Cioffi, Kathleen: Alternative Theatre in Poland 1954-1989, Amsterdam 1996;
• Jawłowska, Aldona: Więcej niż teatr, Warszawa 1988;
• Magala, Sławomir: Polski teatr studencki jako element kontrkultury, Warszawa 1988;
• Ostrowska, Joanna; Tyszka, Juliusz: Szkice o teatrze alternatywnym, Poznań 2008;
• Raczak, Lech: Pisma teatralne. T. 3 – Szaleństwo i metoda. 48 tekstów o teatrze, Poznań 2012.