Hasła

Systematyczne ćwiczenia fizyczne, głosowe, rytmiczne czy wyobraźni, stanowiące podstawę ogólnego wyszkolenia aktorów, wykonywane przez nich w celu utrzymania się w gotowości do prób i występów, rozwijania warsztatu czy zyskiwania samoświadomości.

W odróżnieniu od prób, trening aktorski generalnie wykracza poza ramy pojedynczej realizacji, choć w praktyce stanowić może punkt wyjścia do pracy nad przedstawieniem, a nawet rdzeń danego spektaklu. Odwrotna sytuacja ma miejsce, gdy trening aktorski pojawia się jako odpowiedź na wyzwania stawiane przez konkretną realizację. Trening aktorski postrzegany bywa jako „sposób na to, by uczynić spójnymi intencje wykonawcy”, choć nie gwarantuje „artystycznego rezultatu” [Barba 2005: 257]. Zasadniczo trening aktorski sytuuje się w niepublicznej sferze działań aktora, zdarza się jednak, że jest pokazywany w ramach osobnych prezentacji.

W Europie trening aktorski pojawił się w praktykach reformatorów teatru początku XX w. (np. biomechanika Wsiewołoda Meyerholda), przede wszystkim w tradycji studyjno-laboratoryjnej, nastawionej nie tylko na eksperymenty formalne i poszerzanie środków wyrazu, ale również na rozwój osobisty aktorów. Osobną dziedzinę wyznaczają praktyki teatrów odwołujących się do określonych umiejętności technicznych, takich jak taniec czy śpiew, które wymagają od wykonawców stałego ich kultywowania.

Trening aktorski w Polsce

W Polsce twórcami najważniejszych, odrębnych i ewoluujących systemów treningowych byli Jerzy Grotowski wraz ze współpracownikami z Teatru Laboratorium oraz Włodzimierz Staniewski i Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice. W Teatrze Laboratorium ćwiczenia obejmowały m.in. działania psychofizyczne inspirowane hinduską jogą, plastykę ruchu oraz oswabadzanie głosu. W treningu aktorskim Gardzienic, opierających kolejne przedstawienia na odrębnych modelach treningowych, słowem-kluczem jest „wzajemność”, która dotyczy relacji między partnerami działania scenicznego, interakcji protagonisty/-ów i chóru oraz – szerzej – związku człowieka z jego naturalnym środowiskiem. T. a. jest jednym z fundamentów ekologii tego teatru (por. ekologia teatralna). I w Laboratorium, i w Gardzienicach akcent w ćwiczeniach, a potem w przedstawieniach, kładziony był / jest na działania zintegrowane z oddechem, dźwiękiem i / lub słowem mówionym, inkantowanym bądź śpiewanym.

Polskie teatry studyjne kolejnej generacji (np. Teatr Pieśń Kozła, Studium Teatralne czy Teatr ZAR) uprawiają trening aktorski, inspirując się dokonaniami Grotowskiego i Staniewskiego oraz wypracowując własne podejścia.

W wielu teatrach trening aktorski nie ma charakteru systemowego, jest niejednorodny i zindywidualizowany. Składają się nań ćwiczenia i techniki zaczerpnięte z tak różnych źródeł, jak: gry i zabawy, akrobatyka, cyrk, pantomima, gimnastyka i sport, sztuki walki, joga czy taniec.

W teatrze polskim trening aktorski jest pojmowany wąsko, podczas gdy angielskie pojęcie actor training może odnosić się zarówno do ćwiczeń, jak i ogólnie do wykształcenia aktorskiego.

Bibliografia

• Acting (Re)Considered. A Theoretical and Practical Guide, red. Phillip B. Zarrilli, 2 wyd., London 2002;
• Barba, Eugenio, Savarese, Nicola: Sekretna sztuka aktora. Słownik antropologii teatru, przeł. zespół, Wrocław 2005;
• Grotowski, Jerzy: Ku teatrowi ubogiemu, oprac. Eugenio Barba, przedmowa Peter Brook, przekład z języka angielskiego Grzegorz Ziółkowski, red. wyd. pol. Leszek Kolankiewicz, Wrocław 2007;
• Hodge, Alison: Actor Training, 2 wyd., London 2010;
• Staniewski, Włodzimierz with Alison Hodge: Hidden Territories: The Theatre of Gardzienice, London 2004.