Hasła

Postępowanie mające na celu wyłonienie zwycięzcy spośród uczestników – indywidualnych lub zespołowych – zgłaszających się w danej kategorii (konkurs na dramat, przedstawienie, plakat, fotografię), zgodnie z warunkami sformułowanymi przez organizatora w regulaminie, określającym także tryb i termin wyłaniania zwycięzców oraz rodzaj przyznawanych nagród.

Tradycja konkursów teatralnych w Polsce sięga XVIII w. Za pierwszy uważa się ogłoszony w 1765 przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego konkurs na sztukę, która miała zainaugurować działalność pierwszej sceny publicznej – teatru narodowego. Zwycięzca, Józef Bielawski, otrzymał za Natrętów dwieście dukatów nagrody i złotą tabakierkę. Pierwszy publiczny konkurs dramatyczny „na polską tragedię wierszem” ogłosiło w 1803 warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Zakończył się on fiaskiem, gdyż nadesłano tylko jeden utwór. W 1827 – kiedy z inicjatywy Ludwika Adama Dmuszewskiego ogłoszono konkurs „na komedię” (w trzech aktach wierszem) – także nie doszło do rozstrzygnięcia z powodu niskiego poziomu nadesłanych tekstów.

Po trudnych początkach, w 1852 w konkursie we Lwowie zwyciężyła komedia Józefa Korzeniowskiego Wąsy i peruka, zagrana prawie natychmiast w Krakowie. Odtąd konkursy dramatyczne, organizowane najczęściej przez teatry z udziałem uznanych czasopism, odbywały się często, nawet raz do roku. Przed powstaniem II Rzeczypospolitej we Lwowie było ich trzynaście, w Warszawie – jedenaście, w Krakowie – dziesięć, w Poznaniu – trzy, a w Łodzi – jeden. Autorem, który często z powodzeniem stawał do konkursów, był Michał Bałucki. Przynajmniej cztery jego utwory startowały w konkursach: Pracowici próżniacy (1871, II nagroda na konkursie krakowskim), Emancypowane (1873, III nagroda) oraz Piękna żonka tudzież Flirt (1886 i 1892 – wyróżnienia na konkursach warszawskich).

Konkursy na dramat organizowano często także w czasach II Rzeczypospolitej (np. w konkursie krakowskim w 1928 wyróżniono Niespodziankę Karola Huberta Rostworowskiego i Wiosnę narodów Adolfa Nowaczyńskiego). Na najbardziej prestiżowy w dwudziestoleciu międzywojennym konkurs ogłoszony przez Polską Akademię Literatury w 1934 (z pulą nagród 10 tys. złotych) wpłynęło aż 287 manuskryptów, ale pierwszej nagrody nie przyznano. Drugą i trzecią otrzymali Jerzy Ostrowski za Bogoburców i Maria Pawlikowska-Jasnorzewska za Dowód osobisty rodziny Zebrzydowieckich. Żywot sceniczny nagrodzonych utworów był jednak krótki.

Po II wojnie światowej, zanim zaczęto stosować określenie festiwale teatralne, współzawodnictwo teatrów / przedstawień miało charakter konkursów teatralnych (np. Konkurs Szekspirowski w 1947, na którym I nagrodę zespołową w wysokości 450 tys. złotych jury pod przewodnictwem Teofila Trzcińskiego przyznało Iwo Gallowi i jego gdyńskiemu wtedy jeszcze Teatrowi Wybrzeże za inscenizację Jak wam się podoba).

Wśród licznych konkursów organizowanych współcześnie najważniejszy jest ogłaszany od 2008 konkurs o Gdyńską Nagrodę Dramaturgiczną. Corocznie wpływa nań około 150 tekstów, a zwycięzca otrzymuje 50 tys. złotych. Wśród laureatów znaleźli się: Magda Fertacz za Trash Story (wygrała z Naszą klasą Tadeusza Słobodzianka, w następnym roku laureatką Nagrody Literackiej Nike), Mariusz Bieliński (za Nad), Julia Holewińska (za Ciała obce), Zyta Rudzka (za Zimny bufet), Małgorzata Sikorska-Miszczuk (za Popiełuszkę), Artur Pałyga (za W środku słońca gromadzi się popiół), Mariusz Pakuła (za Smutki tropików) i Weronika Murek (za Feinweinblein). Piątka finalistów Gdyńskiej Nagrody Dramaturgicznej przyjeżdża co roku na Festiwal Polskich Sztuk Współczesnych R@Port, a prapremiera ich tekstów ma charakter czytania scenicznego.

Także Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przeprowadza konkursy teatralne jako narzędzia propagowania i wzmacniania określonej części repertuaru. Od 2004 organizowany jest Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej, a od 2014 Konkurs na Inscenizację Dawnych Dzieł Literatury Polskiej Klasyka Żywa.

W roku 2014 Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie zorganizował pierwszy Konkurs Fotografii Teatralnej.

Konkursy są także formą promowania badań teatralnych (ogłaszany od 2013 przez Polskie Towarzystwo Badań Teatralnych konkurs na najlepszą publikację naukową z zakresu wiedzy o dramacie, teatrze i widowiskach; konkurs Instytutu Teatralnego na najlepszą pracę magisterską o teatrze) oraz edukacji teatralnej (np. ogłaszane przez teatry konkursy dla młodzieży na recenzję teatralną).

Bibliografia

• Rulikowski, Mieczysław: Konkursy dramatyczne, „Twórczość” 1947, nr 10;
• Konkurs Szekspirowski, wczoraj i dziś, oprac. Jan Ciechowicz, Gdańsk 1997; Sobiecka, Anna: Stawać do konkursu, [w:] tejże, Michał Bałucki i teatr, Słupsk 2006.