Autor: Kalina Zalewska
nagrody teatralne
Wyróżnienia za szczególne osiągnięcia w dziedzinie teatru, przyznawane jako nagrody indywidualne – dla aktorów, śpiewaków, tancerzy, mimów, reżyserów, scenografów, kompozytorów, choreografów, autorów (dramatopisarzy, tłumaczy, librecistów i dramaturgów, krytyków i badaczy), animatorów kultury teatralnej oraz nagrody zbiorowe – dla przedstawień, zespołów artystycznych, teatrów i grup twórczych. Były i są przyznawane przez władze różnego szczebla, organizacje i stowarzyszenia branżowe, czasopisma itp.
Nie są nagrodami teatralnymi w sensie ścisłym wyróżnienia i odznaczenia za zasługi przyznawane wśród innych osób także ludziom teatru (np. medal Merentibus – Zasłużonym przyznany przez króla Stanisława Augusta Franciszkowi Zabłockiemu, odznaczenia takie jak Krzyż Zasługi czy Order Odrodzenia Polski, Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego czy medal „Zasłużony kulturze – Gloria Artis”).
Od 1956 Związek Artystów Scen Polskich przyznaje Nagrodę im. Leona Schillera – aktorom (do 30 lat), reżyserom (do 40 lat) i teoretykom teatru (do 45 lat). ZASP ustanowił także Nagrodę Henryka za osiągnięcia artystyczne w dziedzinie teatru lalek (wręczaną od 2009) oraz Nagrodę Gustawa jako najwyższe wyróżnienie za szczególne zasługi dla środowiska teatralnego (wręczaną od 2010). Laureatami Gustawa byli dotychczas: Adam Kilian, Ignacy Gogolewski, Kazimierz Kutz, Danuta Szaflarska, Janusz Głowacki, Stanisław Radwan, Jan Englert.
Prestiżowe nagrody przyznaje miesięcznik „Teatr”. W 1976 ustanowiona została przez Henryka Bieniewskiego, redaktora naczelnego pisma, Nagroda im. Konrada Swinarskiego – dla najlepszego reżysera sezonu; od 1984 „Teatr” przyznaje także Nagrody im. Aleksandra Zelwerowicza, dla najlepszej aktorki i aktora sezonu teatralnego, a od 2006 Nagrodę Specjalną za szczególne zasługi dla teatru, którą dotychczas otrzymali: reżyserzy Jerzy Jarocki, Mikołaj Grabowski, Wojciech Kościelniak; scenograf Jerzy Juk Kowarski; fotograf Wojciech Plewiński; tłumacz Jacek St. Buras; aktorzy Danuta Szaflarska, Andrzej Łapicki, Jerzy Radziwiłowicz; kompozytor Paweł Mykietyn.
Nagrody przyznawane są także w ramach ogólnopolskich festiwali teatralnych i konkursów teatralnych, jak Gdyńska Nagroda Dramaturgiczna za najlepszy współczesny tekst dramatyczny (od 2008) czy łódzki konkurs „Komediopisanie” na najlepszą komedię (od 2005). Formę promocji młodych twórców stanowią Paszporty „Polityki”, przyznawane od 1993 m.in. w kategorii teatr. Istnieją również wyróżnienia lokalne. Recenzenci teatralni różnych miast i regionów, w porozumieniu z władzami województwa lub redakcjami czasopism, przyznają doroczne nagrody za najlepsze przedstawienia, reżyserię i kreacje aktorskie (Złote Maski w Łodzi i na Śląsku, Teatralne Nagrody Miasta Gdańska, Wrocławska Nagroda Teatralna). W Szczecinie Bursztynowe Pierścienie przyznaje publiczność głosująca w plebiscycie „Kuriera Szczecińskiego”, a tylko jedną z nagród komisja konkursowa. Warszawskie Feliksy i krakowskie Ludwiki, a także krakowska Nagroda im. Wyspiańskiego są natomiast nagrodami środowiska teatralnego, wspartego przez odpowiednie fundacje.
Polskie Towarzystwo Badań Teatralnych od 2013, w plebiscycie ogłaszanym wśród swoich członków, przyznaje doroczną nagrodę za publikację naukową z zakresu wiedzy o dramacie, teatrze i widowiskach. Od 2014 w Konkursie im. Andrzeja Żurowskiego nagradzani są młodzi krytycy.
W 1986 ustanowiono Europejską Nagrodę Teatralną (Premio Europa per il Teatro) przyznawaną pod auspicjami Komisji Europejskiej i organizacji międzynarodowych za całokształt twórczości artystom indywidualnym i instytucjom teatralnym, których dzieła pogłębiają – jak głosi regulamin – porozumienie i więź między ludźmi. W 2009 jej laureatem był Krystian Lupa. Od 1990 międzynarodowe jury przyznaje także laur Nowe Rzeczywistości Teatralne (New Theatrical Realities) – wręczany twórcom kreującym nowy język teatru; w 2008 został nim wyróżniony Krzysztof Warlikowski.
Bibliografia
- Fik, Marta: Trzydzieści pięć sezonów, Warszawa 1981;
- Fik, Marta (red.): Teatr. Widowisko, Warszawa 2000;
- Frankowska, Bożena: Encyklopedia teatru polskiego, Warszawa 2003;
- Raszewski, Zbigniew: Krótka historia teatru polskiego, Warszawa 1977.
