Hasła

W znaczeniu ogólnym: fenomen, zjawisko natury albo wytwór kultury, przyciągający i skupiający uwagę, przede wszystkim spojrzenie obserwatora. W znaczeniu szczególnym: zorganizowane praktyki społeczne nacechowane widowiskowością – zajmującym widokiem przedstawiającym się jakiemuś zgromadzeniu: święta i uroczyste obchody, obrzędy i rytuały, wiece i popisy, zawody sportowe i korrida, walki i wyścigi zwierząt, sztuki walki i sztuki widowiskowe / wykonawcze (ang. performing arts).

Widowisko jest na ogół ośrodkiem zbiorowego wrzenia (fr. effervescence collective) i staje się komentarzem metaspołecznym. W antropologii kulturowej / społecznej używa się pojęcia widowisko kulturowe (ang. cultural performance – termin wprowadzony przez Miltona B. Singera [Singer 1955]) na oznaczenie instytucji, której funkcją jest ucieleśnianie, uwidacznianie i uświadamianie najważniejszych dla danej kultury aspektów symbolicznych, w szczególności składających się na tradycję. Pojęcie to jest kluczowe dla dociekań antropologii widowisk, która koncentruje się na widowiskach kulturowych jako najważniejszych, najbardziej wyrazistych i autorefleksyjnych przejawach życia społeczeństw, ujmowanego w jego dramatycznej dynamice.

Odczucie widowiskowości – źródło nazwy widowisko – jest efektem oddziaływania na wszystkie zmysły, nie tylko na wzrok. Między teoretykami trwa jednak spór, czy terminu widowisko nie powinno się zastępować innymi, jak przedstawienie czy performans: tym pierwszym, ponieważ zwraca uwagę na czynność uobecniania czegoś tu i teraz, tym drugim, gdyż podkreśla samo wykonywanie, spełnianie określonych działań.

Pochodzenie terminu: gr.  ὄψις, εως, ἡ, ‘widowisko, widok, wygląd, zjawisko’; łac. spectācŭlum, -ī, ‘widowisko, przedstawienie teatralne, widowisko w cyrku, widok, cud’.

Bibliografia

• Antropologia widowisk. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. Agata Chałupnik i in., wstęp i red. Leszek Kolankiewicz, wyd. 2 zm., popr. i rozsz., Warszawa 2010;
• Debord, Guy: Społeczeństwo spektaklu; Rozważania o społeczeństwie spektaklu, przeł., wstęp i komentarz Mateusz Kwaterko, Warszawa 2006;
• Kowzan, Tadeusz: O różnorodności i granicach sztuki widowiskowej; Świontek, Sławomir: Teatr jako widowisko, [w:] Problemy teorii dramatu i teatru, wybór i oprac. Janusz Degler, wyd. 2 zm. i uzup., t. 2, Teatr, Wrocław 2003;
• Pavis, Patrice: Słownik terminów teatralnych, słowo wstępne Anne Ubersfeld, przeł., oprac. i uzup. Sławomir Świontek, Wrocław 1998 [hasła: opsis, przedstawienie teatralne, sztuki widowiskowe, sztuki żywe, widowisko, widowiskowy];
• Pradier, Jean-Marie: Ciało widowiskowe. Etnoscenologia sztuk widowiskowych, przeł. Kinga Bierwiaczonek, Warszawa 2012;
• Raszewski, Zbigniew: Teatr w świecie widowisk. Dziewięćdziesiąt jeden listów o naturze teatru, Warszawa 1991;
• Rytuał, dramat, święto, spektakl. Wstęp do teorii widowiska kulturowego, red. John J. MacAloon, przeł. Katarzyna Przyłuska-Urbanowicz, posł. do wyd. pol. Wojciech Dudzik, Warszawa 2009;
• Singer, Milton B.: The Cultural Pattern of Indian Civilisation: a Preliminary Report of a Methodological Field Study, „The Journal of Asian Studies”, vol. 15, issue 1: November 1955;
• Turner, Victor: Antropologia widowiska, przeł. Małgorzata i Jacek Dziekanowie, Warszawa 2008.