Hasła

Typ postaci dramatycznej i emploi popularne w dramaturgii i w teatrze europejskim XVIII i XIX w.; odnosi się do kobiety wykorzystującej swoje zewnętrzne walory, urodę i wdzięk jako element gry erotycznej; często kokietuje z nudy, dla zabicia czasu, lub z chęci pognębienia rywalki czy z zemsty za doznane przykrości. Kokietka przedkłada grę erotyczną nad samo spełnienie / uwiedzenie; emocjonująca jest dla niej przede wszystkim sztuka uwodzenia, której ulegają i starzy, i młodzi, ale często nie gardzi korzyściami materialnymi, jeśli je podsunie los (jak Podstolina w Zemście Aleksandra Fredry).

Ten typ postaci często występuje w mieszczańskiej komedii francuskiej, zwłaszcza w komedii salonowej z gatunku sztuki dobrze skrojonej, nieprzerwanie obecnej w repertuarze teatru warszawskiego w drugiej połowie wieku XIX. Wiązało się z nim emploi kokietki, której zachowania musiały pozostawać w zgodzie z przyjętymi (odwzorowującymi obowiązujące w życiu) scenicznymi regułami obyczajności zachowań – nieraz „pikantnych”, ale nigdy wulgarnych.

Arsenał środków, czyli znakowy kod przypisany emploi kokietki, był bogaty: umiejętne prezentowanie walorów swojej figury przez stosowny kostium, kuszące „powłóczyste” spojrzenia, wystudiowane i wdzięczne ruchy (podkreślane grą rekwizytami, np. wachlarzem lub batystową chusteczką), stanowiące niezawodną broń – tym skuteczniejszą, im mocniej wspierały ją kobieca intuicja pospołu z inteligencją.

Specjalistką w tym emploi była np. Aleksandra Lüde, mistrzyni prowadzenia dialogu na scenie oraz subtelnych i perfekcyjnych rozwiązań aktorskich, która „stworzyła całą galerię ról tak zwanych »kokietek« np. w Półświatku [Aleksandra] Dumasa (syna), Georgette w Ćwiartce papieru [Victoriena] Sardou” [Rapacki 1925: 177].

Za jej następczynię uznawano Felicję Pichorównę we współczesnym repertuarze realistycznym (Aszantka Włodzimierza Perzyńskiego, Ich czworo Gabrieli Zapolskiej), jednak „siłą jej indywidualności były raczej kobiety o intensywnej zmysłowości, o wybitnej ponęcie niewieściej. W rolach kokietek gra jej nie próbowała naśladować brabanckiej koronczarki Lüdowej, z jej gry wynurzała się za to większa zaborczość erotyczna” [Grzymała-Siedlecki 1957: 508].

Bibliografia

• Baudrillard, Jean: O uwodzeniu, tłum. Janusz Margański, Warszawa 2005;
• Grzymała-Siedlecki, Adam: Świat aktorski moich czasów, Warszawa 1957;
• Wincenty Rapacki: Sto lat sceny polskiej w Warszawie, Warszawa 1925.