Hasła

Postać komediowa i emploi sceniczne, często spotykane w europejskim teatrze i dramacie XVII–XIX w., dzisiaj już historyczne. Służąca, także powiernica i doradczyni swojej pani, której zadaniem jest okazywać posłuszeństwo i wypełniać polecenia, być na każde zawołanie, a czasem tylko dotrzymywać towarzystwa.

Ma zazwyczaj sporą wiedzę o swojej chlebodawczyni, co potrafi wykorzystać, wpływając na jej decyzje i działania, często dla własnej korzyści. Znacznie mniej wyemancypowana od waleta, z którym często występuje w parze, toteż nie pełni tak ważnych, jak on funkcji w akcji dramatycznej. Ma jednak często znaczny wpływ na bieg wydarzeń, choć nie steruje intrygą (np. Doryna w Świętoszku Molière’a). Charakterystyczne dla tego typu postaci były tzw. kwestie na stronie, ujawniające prawdziwy stosunek subretki do wydarzeń (w komediach Molière’a i Aleksandra Fredry rozwinięte już w całe monologi).

W teatrze polskim XVIII i początków XIX w. odmiennie niż w klasycznym dramacie europejskim, subretki częściej niż waleci stanowią siłę napędową akcji, zastępując niewierne najczęściej amantki i przyczyniając się do zapewnienia swoim paniom pożądanej przez nie partii.

Najsłynniejszą subretką polskiej komedii jest Justysia z Męża i żony Fredry, „fertyczna”, czyli sprytna i obrotna dziewczyna, która oszukuje swoich chlebodawców, by na równi z nimi brać udział w erotycznym czworokącie jako kochanka pana domu i przyjaciela domu (będącego również kochankiem pani).

Emploi subretki stawiało aktorkom wymagania dotyczące zarówno warunków psychofizycznych (miła dla oka powierzchowność, zgrabna sylwetka), jak też zachowań scenicznych (szybka w ruchu, żwawa i zwinna, wyrazista w mimice).

Z ról subretek komicznych, granych „przewybornie” w zespole Wojciecha Bogusławskiego, słynęła Agnieszka Truskolaska, „powszechnie uważana za największą aktorkę swojej epoki”.

Bibliografia

• Bogusławski, Wojciech: Dzieje Teatru Narodowego na trzy części podzielone oraz wiadomości o życiu sławnych artystów, Warszawa 1965;
• Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, Warszawa 1973.