Autor: Barbara Osterloff
trzpiot
Postać komediowa i emploi sceniczne w dramacie i teatrze europejskim XVIII i XIX w. (dzisiaj już tylko historyczne). Młody mężczyzna, który lekko traktuje życie i poszukuje wciąż nowych wrażeń. Skłonny do figli i „pustoty”, poświęca czas przyjemnościom: gra w karty, hula i „swawoli”, a przede wszystkim bałamuci kobiety, na które trwoni pieniądze – jednak pomimo wszystkich swoich wad budzi sympatię.
Trzpiot występuje jako typ i charakter w komediach oświeceniowych, gdzie jako „fircyk” zyskuje szczególne znaczenie i swoiste rysy (wpływ kultury francuskiej przeciwstawianej wartościom narodowym), wprowadzając jeden z najważniejszych problemów obyczajowych i politycznych epoki (Fircyk w zalotach Franciszka Zabłockiego, Bigos hultajski, czyli Szkoła trzpiotów Jana Drozdowskiego). Trwałe miejsce zapewnił tym postaciom Aleksander Fredro, zwłaszcza dzięki takim zindywidualizowanym arcywcieleniom, jak Leon Birbancki z Dożywocia, a przede wszystkim Gustaw ze Ślubów panieńskich, który z fircyka pod wpływem uczucia do Anieli przemienia się w zakochanego młodzieńca. Dwudziestowiecznym oryginalnym wariantem trzpiota, pełnym uroku fantastą i marzycielem, jest tytułowy bohater sztuki Jerzego Szaniawskiego Lekkoduch, napisanej w 1923 (za pierwowzór tej postaci uważa się Juliusza Osterwę).
Od wykonawców ról trzpiotów w teatrze XIX w. wymagano odpowiednich warunków psychofizycznych: swobody i pewnego wdzięku w ruchach oraz w zachowaniach scenicznych, a także „lekkości” w grze, co zbliżało emploi trzpiota do amanta. Z wielkim powodzeniem grali takie role: Wojciech Piasecki i Władysław Szymanowski, a w początkach XX w. Jerzy Leszczyński i Juliusz Osterwa, później zaś Jan Englert.
Bibliografia
- Jasińska, Zofia: Na scenie teatru i życia. Saga rodu Rapackich-Leszczyńskich, Warszawa 2010;
- Lasocka, Barbara: Aleksander Fredro. Drogi życia, Warszawa 2003;
- Szczublewski, Józef: Żywot Osterwy, Warszawa 1976.
