Hasła

Plastycznie zakomponowane jednoarkuszowe ogłoszenie o wydarzeniu teatralnym, np. o premierze lub festiwalu, umieszczane w przestrzeni publicznej (gabloty teatrów, słupy i tablice ogłoszeniowe). Plakat teatralny drukowany jest w dużym formacie, przeważnie B1 (100 cm x 70 cm). Podobnie jak afisz, pełni funkcję informacyjno-reklamową, ale ogranicza tekst do minimum, skupiając się na wizualnej atrakcyjności przekazu. Jest jedną z najciekawszych dziedzin grafiki użytkowej w Polsce.

Na świecie

Pierwsze formy zapowiedzi przedstawień stosowano już w starożytności; Grecy używali pobielonych desek albo murów do ogłaszania spektakli, Rzymianie dzielili mur na panele, czarnym lub czerwonym kolorem rysunku wskazywali na charakter widowiska – przedstawienia teatralnego lub walki gladiatorów.

W XVI w. w Hiszpanii Augustin de Rojas zaczął rysować ręcznie anonse przedstawień na białych kartkach o formacie 90 cm x 28 cm. Od 1737 do początków XIX w. w Europie przyciągano publiczność, rysując na zwykłych deskach charakterystyczne sceny z przedstawienia. Wraz z doskonaleniem technik graficznych i drukarskich – litografii, chromolitografii – od 1870 artystyczny kolorowy plakat pojawił się w Anglii, Szwajcarii, Niemczech oraz we Francji, gdzie mistrzem w tej dziedzinie był Henri de Toulouse-Lautrec.

W Polsce

W Polsce pierwszy znany plakat teatralny wydrukowano z okazji otwarcia po przebudowie Teatru Wielkiego (1891) – przedstawiał kompozycję portretów aktorów autorstwa Ludwika Nawojewskiego. Jednak za pierwszy nowoczesny artystyczny plakat teatralny uznaje się zapowiedź odczytu Stanisława Przybyszewskiego połączonego z przedstawieniem Wnętrza Maurice’a Maeterlincka w Teatrze Miejskim w Krakowie, zaprojektowaną przez Stanisława Wyspiańskiego (1898).

Mimo rozwoju grafiki użytkowej i reklamy, do połowy XX w. plakaty teatralne drukowano sporadycznie, projektowali je m.in. Karol Frycz dla Teatru pod Marchołtem „Figliki” w Krakowie (1914), Andrzej Pronaszko (premiera Achilleis Wyspiańskiego w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Warszawie 1925 – jeden z niewielu przykładów Art Deco). Do poszukiwań awangardowych należy studium plakatowe Mieczysława Szczuki – projekt reklamy Hamleta (1925), przykład abstrakcyjno-aluzyjnego i niemal fakturowego ukazania dramatu Williama Shakespeare’a.

Rozwój plakatu teatralnego nastąpił wraz z rozkwitem tzw. „polskiej szkoły plakatu” (określenie krytyków światowych), która odnosiła sukcesy dzięki możliwości swobodnej interpretacji dramatu i wprowadzeniu do języka plakatu skrótu myślowego, symbolu i metafory. Po 1956 artyści teatru, a wraz z nimi plastycy, mogli przemówić własnym głosem, wyrażając w formie artystycznej skomplikowane nieraz treści i problemy.

Projektowanie plakatu do premiery teatralnej poprzedza lektura utworu, nieraz rozmowy z twórcami o założeniach inscenizacyjnych, ale proces powstawania obu dzieł jest równoległy. Przekazanie własnego stosunku plastyka do myśli autora stało się równie ważne, jak sposób i kunszt wyrażenia swego komentarza.

Szczytowy okres rozwoju polskiego plakatu teatralnego przypada na lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XX w., kiedy tworzyli wybitni artyści plastycy, dziś uważani za klasyków: Henryk Tomaszewski, Józef Mroszczak, Jan Lenica, Jan Młodożeniec, Roman Cieślewicz, Waldemar Świerzy, Franciszek Starowieyski. Język plakatu teatralnego rozwijali przez następne dwie dekady także m.in.: Andrzej Pągowski, Jan Jaromir Aleksiun, Eugeniusz Get-Stankiewicz, Tomasz Bogusławski, Wiktor Sadowski, Wiesław Wałkuski, Maciej Buszewicz. Nowe techniki – multimedia, Internet – wypierają w ostatnich latach artystyczną formę reklamy teatralnej.

Bibliografia

• Enciclopedia dello Spettacolo, t. 7, Roma 1960 [hasło: Manifesto];
• Polski plakat teatralny 1899-1999, red. Krzysztof Dydo, Kraków 2000.