Hasła

1. Elementy malowanych dekoracji bocznych, przesuwane w prowadnicach znajdujących się w podłodze sceny; z czasem nazwę zaczęto odnosić do dekoracji bocznych opuszczanych i podnoszonych ze sznurowni, a potem również do bocznych ścian dekoracji ustawianych na scenie. Nazwa pochodzi od rowka (coulisse) w podłodze sceny, w którym przesuwano elementy dekoracji.

W XVII i XVIII w. kulisa miała formę naciągniętych na drewniane ramy płócien, malowanych w różne motywy (fragmenty architektury, wnętrz, elementy pejzażu, drzewa itp.). Takie kulisy, rozmieszczone w szeregach wzdłuż bocznych ścian sceny, równolegle lub nieco ukośnie do prospektu, wzmacniały wrażenie perspektywy. Pierwszy taki system zastosowano w Teatro Farnese w Parmie (ok. 1622), w Polsce pojawił się w 1699 w Warszawie, w teatrze Augusta II na Zamku Królewskim.

Z czasem kulisy przesuwane zastąpiono kulisami w postaci malowanych płócien, wiszących po bokach sceny, mocowanych w sznurowni (tzw. kulisy na podciągach), opuszczanych lub podnoszonych w celu zmiany scenerii. Polskie teatry używały kulis na podciągach do końca międzywojnia. Na przełomie XVIII i XIX w. kulisy wykorzystywano jako element dekoracji, pozwalający podtrzymać iluzję teatralną.

Współcześnie kulisy rzadko stanowią element scenografii przestawiającej określone miejsce akcji, przede wszystkim wyznaczają plany sceniczne oraz zasłaniają techniczne zaplecze sceny.

2. Kulisami potocznie nazywa się też niewidoczną dla widzów przestrzeń po bokach sceny, z której wchodzą i wychodzą aktorzy, a także miejsce, w którym ustawia się elementy dekoracji przygotowane do wysunięcia na scenę (por. kieszeń).

Bibliografia

• Brzozowski, Stefan: Oświetlenie, dźwięk, dekoracje: techniczny warsztat teatralny, Warszawa 1976;
• Cegieła, Anna: Polski słownik terminologii i gwary teatralnej, Wrocław 1992;
• Cegieła, Anna: Polskie słownictwo teatralne 1765–1965, Wrocław 1992;
• [Dmuszewski, Ludwik Adam i Żółkowski, Alojzy Fortunat]: Dykcjonarzyk teatralny. Z dodatkiem pieśni z najnowszych oper dawanych na Teatrze Narodowym warszawskim, Poznań 1808;
• Frankowska, Bożena: Encyklopedia teatru polskiego, Warszawa 2003;
• Glossary of the Theatre in English, French, Italian and German, compiled and arranged by Karin R. M. Band-Kuzmany, Amsterdam – London – New York 1969;
• Raszewski, Zbigniew: Przedmowa, [w:] Marie-Antoinette Allevy-Viala, Inscenizacja romantyczna we Francji, przeł. Wojciech Natanson, Warszawa 1958.