Autor: Agnieszka Marszałek
paradyz
(ang. upper balcony, fr. paradis, galerie; wł. paradiso, galleria; niem. Galerie)
Najwyższa kondygnacja widowni z najtańszymi miejscami dla widzów, usytuowana ponad lożami; dawniej wyłącznie z miejscami stojącymi.
Paradyz utożsamiany jest potocznie z galerią, ale definiuje się go także jako jej część w formie wnęki z miejscami stojącymi, znajdującej się za miejscami siedzącymi na galerii. W geografii dziewiętnastowiecznej sali teatralnej miejsca najtańsze, przeznaczone dla najuboższej publiczności (służba, rzemieślnicy, studenci itp.), reagującej też najbardziej żywiołowo, szczególnie podatnej na silne efekty sceniczne. Jej rola była ambiwalentna: z jednej strony oskarżano paradyz o bark wyrobienia i zły gust, przestrzegając aktorów, by nie respektowali wymogów tej części publiczności, z drugiej – paradyz często miał wpływ na pojawienie się innowacyjnych rozwiązań teatralnych. Specyficzna obyczajowość paradyzowa przeszła do legendy polskiego teatru.
Ostatnie wystąpienie pani Modrzejewskiej w Adriannie Lecouvreur należało do najświetniejszych z tego całego szeregu zjawiskowych przedstawień. Oklaski były ciągłe, zapał publiczności wielki, przywoływanie po każdym ustępie, po każdym akcie i po skończeniu sztuki bez końca prawie. Po wypowiedzeniu bajki o dwóch gołąbkach, której pani Modrzejewska umie nadać wyraz tak z serca płynący, rzucono z górnych sfer sali na scenę bukiet, w którym znajdował się wiersz, widocznie naprędce skreślony: «...serc naszych władczyni, hołd talentowi, co Cię wielką czyni». A pod tym dwuwierszem napis: «Od publiczności uczęszczającej na paradyz Wielkiego Teatru»". „Kurier Warszawski” 1 grudnia 1868, cyt. za: Józef Szczublewski, „Modrzejewska. Życie w odsłonach”, Warszawa 2009
Inne używane nazwy: paradyż, raj, rajek, rajka, galeria, jaskółka, balkon.
Teatr Polski w Bielsku-Białej wg współczesnego szkicu technicznego, opr. J.L.
Bibliografia
- Brzozowski, Stefan: Oświetlenie, dźwięk, dekoracje: techniczny warsztat teatralny, Warszawa 1976;
- Cegieła, Anna: Polski słownik terminologii i gwary teatralnej, Wrocław 1992; – Cegieła, Anna: Polskie słownictwo teatralne 1765–1965, Wrocław 1992;
- Frankowska, Bożena: Encyklopedia teatru polskiego, Warszawa 2003;
- Glossary of the Theatre in English, French, Italian and German, compiled and arranged by Karin R. M. Band-Kuzmany, Amsterdam – London – New York 1969.
