Autor: Dobrochna Ratajczakowa
komediobalet
(fr. comédie-ballet)
Gatunek efemeryczny, dziś historyczny, związany przede wszystkim z nazwiskiem Molière’a. Powstał we Francji ok. 1661 jako wielki wystawny barokowy spektakl dworski operujący słowem, muzyką, baletem i efektami specjalnymi, który był ściśle związany z życiem dworu Ludwika XIV.
Król był zamiłowanym tancerzem i balet pełnił istotną rolę na dworze francuskim, nie tylko rozrywkową, ale też ideologiczną, jako wyraz potęgi władcy i akt jego gloryfikacji. Wszystkie komediobalety powstały na zamówienie króla i przeznaczone były na królewskie uroczystości. Wystawiano je w Luwrze, w Wersalu, w zamku Chambord, w Saint-Germain-en-Laye.
Muzykę do nich komponował przeważnie Jean-Baptiste Lully, choć głównie dzięki Molière’owi powstał oryginalny gatunek, w którym wejścia baletowe stanowiły serię divertissements nie łamiące spójności dzieł i poświadczające zrównoważenie obu jego głównych składników. Balet pojawia się tu w funkcji intermediów powiązanych z akcją utworu, np. w Panu de Pourceaugnac (1669) jako przywidzenia i koszmary bohatera, jako kontrastowa do akcji głównej wizja miłości, wpisana w Pastorałkę w Grzegorzu Dyndale (1668), jako apoteoza szaleństwa w finałowej ceremonii „tureckiej” w Mieszczaninie szlachcicem (1669).
Komediobalet w Polsce
Komediobalety znalazły w Polsce znaczącą realizację w niektórych dworskich spektaklach księżnej Franciszki Urszuli Radziwilłowej (Złoto w ogniu, Miłość dowcipna), także wzbogaconych śpiewem. Grano je dla rodziny, dworu radziwiłłowskiego i zaproszonych gości na scenach w Nieświeżu, w Albie i w ogrodzie Konsolacji w latach 1746–1752.
W XX wieku gatunek przypomniały dwie inscenizacje Leona Schillera, Pana de Pourceaugnac z muzyką Lully’ego i innych kompozytorów z epoki (1918) oraz Mieszczanina szlachcicem (1920), do którego reżyser zamówił u Karola Szymanowskiego groteskę symfoniczną Mandragora dla pantomimicznej ceremonii „tureckiej”.
Bibliografia
- Judkowiak, Barbara: Franciszka Urszula Radziwiłłowa – w poszukiwaniu własnego głosu. Propozycje interpretacyjne, dokumentacyjne i edytorskie, Poznań 2013;
- Mazouer, Charles: Molière et ses comédies-ballets, Paris 1993;
- Wierzbicka-Michalska, Karyna: O teatrze Radziwiłłowskim i innych teatrach magnackich w XVIII w. [w:] Teatr Urszuli Radziwiłłowej, oprac. taż, Warszawa 1961.
