10 października 1962
Akropolis w inscenizacji Jerzego Grotowskiego
Opole, Teatr 13 Rzędów: premiera Akropolis do słów Stanisława Wyspiańskiego w inscenizacji Jerzego Grotowskiego i scenografii Józefa Szajny.
Grotowski dramat Wyspiańskiego przeniósł w realia obozu Auschwitz, którego ogrodzenie z drutu kolczastego ewokowały wygięte rury metalowe umieszczane wokół drewnianego podestu. Egzystujący na granicy życia i śmierci więźniowie-muzułmanie w trakcie wznoszenia obozu odgrywali epizody z mitycznej przeszłości ludzkości, z Biblii i Iliady. Przy czym dialogi miłosne Parysa i Heleny wygłaszali dwaj homoseksualiści przy akompaniamencie rechotu współwięźniów. W epilogu wszystkie postacie z trupem więźnia uznanego za Mesjasza wchodziły do wielkiej skrzyni-komory gazowej. Z jej wnętrza po chwili ciszy dochodziło lakoniczne stwierdzenie, „Poszli – i dymu snują się obręcze”, które w kontekście Auschwitz przypominało palenie ciał więźniów w krematoriach.
Przedstawienie miało aż pięć wersji, a ostatnia z nich została zaprezentowana 17 maja 1967 już w Teatrze Laboratorium we Wrocławiu.
Rafał Węgrzyniak
