Kalendarium

Warszawa, Teatr Polski: premiera Pani chorążyny Stefana Krzywoszewskiego w reż. Juliusza Osterwy i scen. Wincentego Drabika zakłócona przez młodzież literacką z grupy „Pro Arte” oraz skupioną wokół kawiarni Pod Pikadorem (późniejsi skamandryci: Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Julian Tuwim, Zygmunt Karski, Mieczysław Grydzewski, Władysław Zawistowski i in.).

Barwny opis tego wydarzenia dał naoczny świadek Leon Schiller w szkicu Gdy Bolesławski przyjechał do Warszawy (przedr. w tomie Teatr Ogromny, Warszawa 1961, s. 279 i n. ). Dodatkowego smaczku sprawie nadaje fakt, że tego samego dnia odbywał się kongres założycielski Związku Artystów Scen Polskich, gdzie dyskutowano również o poziomie artystycznym teatru (wystąpienie Mieczysława Szpakiewicza). 

„Wiadomości Literackie” w numerze wspomnień o kawiarni Pod Pikadorem przedrukowały kolportowaną wówczas odezwę (Manifestacja w Teatrze Polskim, „Wiadomości Literackie” 1926 nr 51/52):

„Młodzież literacka piętnuje niesłychany fakt wystawienia na deskach pierwszego w Polsce teatru sztuki p. Stefana Krzywoszewskiego jako ciężką obrazę sceny narodowej, protestuje jak najkategoryczniej przeciw podporządkowaniu interesów artystycznych względom kasowym – czego wyrazem jest dzisiejsza premiera.

Podkreślamy to tym silniej, im więcej nadziei łączyliśmy zarówno z osobą dyr. Szyfmana jak i z jego planami artystycznymi, które kreślił niejednokrotnie na łamach dzienników w czasie gdy zabiegał o dzierżawę Teatru Polskiego, później zaś – w wydawanym przez siebie czasopiśmie „Teatr”.

Zarówno program ideowy p. Szyfmana jak i inscenizacja „Xięcia Niezłomnego” oraz „Cyrulika sewilskiego” postawiły Teatr Polski na takiej wysokości, z której zejść można tylko skacząc w przepaść.

Teatr Polski, wystawiając sztukę p. Krzywoszewskiego, staje na skraju przepaści – bo, co chociaż nie przystoi, ujść jednak może innej scenie – na deskach Teatru Polskiego pod żadnym pozorem nie powinno mieć miejsca.

Niżej podpisani nie lekceważą bynajmniej trudności finansowych, jakie pokonywać musi p. Szyfman, – stanowczo i gorąco popierają jego żądanie, aby instytucje artystyczne wolne były od rujnujących je podatków.

Sądzą jednak, że ulgi te przysługiwać powinny tym tylko instytucjom i organizacjom, które wykażą się nieskazitelną działalnością ideową, wystawienie zaś sztuki p. Krzywoszewskiego jest ze strony Teatru Polskiego zejściem z linii piękna i obowiązku.

Dlatego też gotowi zawsze połączyć się z p. Szyfmanem w każdym wysiłku, który podejmie w imię sztuki, darząc największą sympatią i podziwem znakomity zespół artystyczny Teatru Polskiego, – niżej podpisani poczuwają się do obowiązku publicznego zamanifestowania swego protestu przeciw wystawieniu „Pani chorążyny”.

Długoletnia działalność teatropisarska p. Krzywoszewskiego, po której, na wiek p. Krzywoszewskiego zważywszy, nie sposób chyba oczekiwać niespodzianek, ostatnie jego sztuki „Zmartwienia pana Hammelbeina” i „Głuszec”, będące rekordem teatralnego skandalu, wyłączyły p. Krzywoszewskicgo z rzędu pisarzy, którzy mają prawo do zaszczytu przemawiania z pierwszej w Polsce sceny.

Jest rzeczą w najwyższym stopniu niesmaczną i uczucia patriotyczne obrażającą, aby autor licznych fars i dramatów alkowianych, przez lat szereg długi szerzący kult pospolitości i mieszczaństwa, występował w obliczu największego cudu dziejów jako chorąży najświetniejszych haseł narodowych, sztukę p. Krzywoszewskiego uważamy za profanację świętej dla nas wszystkich pamięci o konstytucji 3 maja i jej twórcach.

Czemu dając wyraz publiczny i manifestacyjny, chcemy powołać do głosu nieskrępowany sąd publiczności – obiecujemy podobną dać odprawę każdej próbie znieważenia przeszłości narodu i poezji.

Za grupę młodzieży literackiej:
Jarosław Iwaszkiewicz, Zygmunt Karski,
Leszek Serafinowicz [Jan Lechoń],
Antoni Słonimski, Julian Tuwim.”