Eugeniusz Dziewulski
DZIEWULSKI Eugeniusz (9 I 1888 Humań na Ukrainie - 4 II 1978 Falenica k. Warszawy), dyrygent, kierownik muz. i dyrektor teatru, reżyser, scenograf. Był synem Mariana D. i Alojzy z Urbanowiczów, mężem -> Reginy D. z Jędrzejewskich (ślub 1 VI 1914), bratem pracownika administracyjnego Reduty Mariana Dziewulskiego. Po ukończeniu szkoły realnej, od 1913 kształcił się w klasie kompozycji i dyrygentury R. Gliera w konserwatorium kijowskim; w 1918 otrzymał dyplom "artysty wyzwolonego". W okresie studiów był kier. muz. T. Polskiego w Kijowie i dyrygentem orkiestry teatr. (1914-17); napisał muzykę do granych tam sztuk: "Krzyżacy", "Noc listopadowa", "Nowy Don Kichot" i dyrygował orkiestrą podczas przedstawień. Współpracował też z T. Studya S. Wysockiej. Grał na skrzypcach w Kijowskiej Orkiestrze Symfonicznej i dyrygował koncertami. W 1917 był kier. muz. Młodego T. Polskiego w Kijowie. Od 1918 współpracował z ukr. t. Narodna Drama i Mołodoj Teatr. Dyrygował na tych scenach własnymi ilustracjami muz., m.in. do sztuk: "Diabeł i karczmarka", "Sonce ruiny". W t. Sołowcowa w Kijowie przygotował muzycznie i dyrygował baletem "Chrizis". Kierował także kijowskim Konserwatorium Dramatycznym. Brał udział jako ochotnik w wojnie pol.- bolszewickiej w 1920. Potem zamieszkał w Warszawie. W 1920-21 wykładał w pryw. szkole teatr.- film. S. Wysockiej. Brał udział w przygotowaniu prem. "Pragmatystów" w T. Elsynor (1921; opracował scenografię, "reżyserię gestu" oraz ilustrację muz.). Współpracował także jako muzyk i asystent z Wysocką przy wystawieniu w 1922 "Strasznych dzieci" w warsz. T. Rozmaitości. W sez. 1924/25 wykładał w Instytucie Reduty. Od sez. 1925/26 przeniósł się, wraz z zespołem Reduty, do Wilna. Był kier. muz., reżyserem, a także kier. gospodarczym Domu Reduty w Wilnie i Grodnie oraz dyrygentem przedstawień muzycznych. Komponował muzykę do większości przedstawień dram. i dyrygował jej wykonaniem (m.in. do "Wesela", "Wyzwolenia", "Nowego Don Kiszota", "Ptaka", "Snu", "Betleem Ostrobramskiego", "Erosa i Psyche", "Księcia Niezłomnego"). Niekiedy także projektował dekoracje ("Judasz", "Złota kaczka" H.Zakrzewskiej). Wykładał również (od 1925) teorię muzyki i kompozycję w wił. konserwatorium oraz prowadził klasę dyrygowania i klasę operową. W 1929-31 był. kier. muz. w rozgłośni PR w Wilnie. Komponował ilustracje muz. do wielu słuchowisk (np. do "Konrada Wallenroda", "Żmii", "Słowika", "Bazyliszka na Bakszcie"). W 1929-31 był także kier. muz. T. Miejskich w Wilnie; skomponował m.in. muzykę do przedstawień: "Pana Jowialskiego", "Snu nocy letniej", "Nocy listopadowej", "Betlejek" H. Romer-Ochenkowskiej, "Turandot" oraz do "Salome" (także jego insc., reżyseria, scenografia, 1929). Współpracował z Hebrajskim Studio Dramatycznym w Wilnie. Był kier. i dyrygentem Orkiestry Tow. Filharmonicznego. Utworzył w Wilnie oddział Pol. Tow. Muzyki Współczesnej. Urządzał audycje i koncerty kameralne, był jednym z najbardziej energicznych organizatorów życia muz. w Wilnie. W 1931 przeniósł się do Lublina. Objął tu dyrekcję Tow. Muz. oraz Instytutu Muz. im. Moniuszki, w których do wybuchu II wojny świat., wykładał teorię muzyki, uczył kompozycji, dyrygowania, gry na organach i prowadził klasy operowe. Od 1932 był dyrygentem i kier. artyst. Orkiestry Symfonicznej Tow. Muz. w Lublinie, w 1933 objął kierownictwo Tow. Śpiewaczego "Echo". Dążył do utworzenia stałej sceny muz. w Lublinie. W sez. 1932/33 był dyr. T. Wielkiego w tym mieście; wystawił w nim m.in. "Damy i huzary". W nast. sezonach organizował w T. Wielkim przedstawienia szkolne klasy operowej (pn. T. Młodych) Instytutu im. Moniuszki. Nadal dojeżdżał do Wilna; prowadził wykłady i koncerty. Dyrygował koncertami w Filharmonii Warsz. (1934), w Katowicach (1937). Opracował ilustrację muz. do "Sułkowskiego" (T. Polski, Warszawa, 1936). Pisał muzykę do słuchowisk radiowych (np. do "Piotra Płaksina"). Po II wojnie świat. współpracował z T. Wybrzeże (sceny w Gdyni i w Sopocie). Opracował ilustrację muz. do szeregu przedstawień, m.in. do "Homera i Orchidei", "Balladyny", "Chorego z urojenia", "Wesela", "Wiśniowego sadu"; w sez 1947/48 był również kier. muz. tego teatru. W lecie 1949 wystawił w Warszawie "Wesele na Kurpiach" - "w sposób niemal doskonały, posługując się mało wyszkolonym materiałem aktorskim i przy skromnych środkach finansowych, pokazał nam prostą a jakże sympatyczną sielankę miłosną pary młodych Kurpiów. Starał się o prawdziwość, o nieskażony jakąś stylizacją klimat przeciętnej wsi i chaty na Kurpiach" (J. Kuryluk). W sez. 1949/50 był kier. muz. T. im. Bogusławskiego w Kaliszu; opracował ilustrację muz. m.in. do przedstawień "Sułkowskiego", "Płatona Kreczeta"; reżyserował też "Króla włóczęgów". Do 1952 sporadycznie współpracował jako kompozytor z różnymi teatrami, m.in. z T. Ziemi Rzeszowskiej, T. Nowej Warszawy. W 1952 był naczelnikiem Wydz. Operowego w Min. Kultury i Sztuki. Od stycznia 1953 do marca 1954 był kier. i pierwszym dyrygentem Filharmonii w Lublinie. W 1954 został prezesem Warsz. Tow. Muz. i do 1958 dyrygował jego orkiestrą. Był idealnym, wszechstronnym kier. muzycznym teatrów. Potrafił grać, komponować muzykę, zinstrumentować ją, zaangażować wykonawców i dyrygować orkiestrą. Miał twórczy udział w spektaklach na równi z reżyserami i aktorami. Krytycy piszący o jego muzyce scen. podkreślali zawsze jej organiczny związek z przedstawieniem. Był dobrym chórmistrzem i cenionym w swoim czasie kompozytorem. Przyjaźnią i zaufaniem darzył go J. Osterwa.
Bibl.: Almanach 1977/78; Błaszczyk: Dyrygenci; Byrski: Teatr-radio s. 31, 65; Gawarecka; Kaszyński: Teatralia; Kwiatkowski: Narodziny PR; M. Limanowski: Duchowość i maestria. Recenzje teatralne 1901-1940, Warszawa 1992; Simon: Spis przedstawień Reduty; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu; Śmigielski: Reduta; Dz. Lud. 1949 nr 321 (J. Kuryluk); Kur. Warsz. 1921 nr 358; Muzyka 1926 nr 1, 2, 1929 nr 2, 10, 1930 nr 2, 1931 nr 1, 4-6, 11-12; Pam. Teatr. 1969 z. 3 s. 284-285, 1990 z. 3-4 s. 546-552 (Z. Osiński); Akta, Związek Kompozytorów Pol.; Informacje rodziny.
Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
