Osoby

ORDYŃSKA Zofia Teofila Matylda, z Pindelskich, zamężna Burzyńska, pseud. Delska (14 III 1882 Tarnów - 8 XI 1972 Warszawa), aktorka. Była córką Romana Pindelskiego i Franciszki z Brylińskich, żoną rejenta Konstantego Burzyńskiego, matką literata i dziennikarza Romana Burzyń­skiego. Kształciła się w Krakowie na humanistycz­nych kursach A. Baranieckiego i w konserwatorium krak. w klasie fortepianu. W 1899 ukończyła (pod pseud. Delska) Szkołę Dram. S. Knake-Zawadzkiego. Odtąd pseud. tego używała stale na scenie do 1917. W 1900-04 w krak. T. Ludowym grała role amantek: Klementyna ("Popychadło"), Motruna ("Cha­ta za wsią"), Maryna ("Argonauci"), Małka ("Małka Szwarcenkopf"), Maria ("Królowa przedmieścia"). W prasie podkreślano jej "grę pełną wdzięku, ogromny zasób uczuciowości i prawdziwy talent" (cyt. za M. Wosiek). W sez. 1904/05 w T. Polskim w Poznaniu zagrała m.in. Klarę ("Śluby panieńskie") i Wojewodziankę ("Zaczarowane koło"). Około 1906 wyszła za mąż i ustąpiła ze sceny. Mieszkała w Tłumaczu k. Stanisławowa, potem w Uhnowie k. Rawy Ruskiej. Wychowując syna zajmowała się też pracą społeczną w Kole Tow. Szkoły Ludowej i organizowała przedstawienia amatorskie. W czasie I wojny świat., znalazła się w Wiedniu, gdzie mąż jej został oddelegowany do pracy w pol. Naczelnym Komitecie Narodowym. Po śmierci męża wróciła na scenę. Od lutego 1916 grała w T. Polskim w Wiedniu, m.in. Józię ("Klub kawalerów"), Wdowę ("Ich czworo"), Tadrachową ("Moralność pani Dulskiej"). Po powrocie do kraju, wiosną 1917 została zaangażowana do T. Miejskiego we Lwowie. Przy­jęła wtedy nazwisko Ordyńska, które nosiła rodzina matki. W 1919-22 była aktorką T. im. Słowackiego w Krakowie; o jej roli Łechcińskiej ("Rozbitki") pisał w 1921 T. Kremer: "pani Ordyńska jako doskonała Łechcińska udowodniła, że jest nie do zastąpienia w rolach charakterystycznych". W 1922-25 grała w T. Bagatela w Krakowie; w sez. 1925/26 w T. Polskim w Katowicach, z którym w miesiącach letnich 1926 występowała gościnnie w T. Uzdrowiskowym w Ciechocinku; w sez. 1926/27 grała w T. Miejskim w Lublinie; jesienią 1927 w warsz. t. Karuzela; 1928-33 ponownie w T. im. Słowa­ckiego w Krakowie, gdzie grała m.in. Katarzynę ("Spadkobierca"), Gospodynię ("Wesele"), Nastkę ("Pom­sta"), Topolską ("Lekkomyślna siostra"). Po przybyciu do Warszawy występowała w T. Malickiej (1935-39), Wielkiej Operetce (1936), T. 815 (1936-39). Waż­niejsze role z tego okresu, to: Generałowa ("Trafika pani generałowej"), Prezesowa ("Cnotliwa Zuzanna"), Zerlina ("Baron Kimmel"), Przełożona ("Roxy i jej drużyna"). Tę ostatnią rolę grała też latem 1939 występując z zespołem pod kier. M. Wawrzkowicza m.in. w Krakowie, Bochni, Dębicy, Tarnowie, Rze­szowie, Jarosławiu, Przemyślu, Lwowie. W okresie okupacji niem. występowała w warsz. t. jawnych - Melodia, Bohema oraz w Krakowskim T. Powszechnym, za co po wojnie została ukarana przez ZASP naganą i rocznym zawieszeniem w pracach organizacyjnych. Od kwietnia 1945 z zespołem ob­jazdowym, zorganizowanym przez K. Lubieńską i W. Ścibora, występowała m.in. w Wieliczce, Bę­dzinie, Sosnowcu, Dąbrowie Górniczej, Częstocho­wie, Kielcach i Radomiu (w sztuce "Dar poranka" oraz w utworach poetyckich). W sez. 1945/46 w T. Kameralnym Domu Żołnierza w Łodzi grała m.in. Panią Higgins w "Pigmalionie" i Panią Harrington w "Roxy". W sez. 1946/47 i 1948/49 nie miała stałej pracy. W sez. 1947/48 była w T. Miej­skich w Częstochowie, w 1949-71 w T. Dramaty­cznych w Szczecinie.
Spóźniony jubileusz pięćdziesięciolecia jej pracy ak­torskiej odbył się 1 XII 1956; wystąpiła w roli Dziurdziulińskiej ("Klub kawalerów"). W prasie szcze­cińskiej pisano o niej wówczas: "niezwykle rozległa skala talentu, imponująca sumienność w opracowaniu każdej roli, niezawodna kultura sceniczna, głębokie zrozumienie psychologicznej prawdy odtwarzanych postaci" ("Głos Szczeciński"); ponadto: "szczerość, prostota, świetna umiejętność charakteryzacji" ("Ku­rier Szczeciński"). W maju 1963 w Klubie "13 Muz", z okazji sześćdziesięciolecia działalności grała fragm. wybranych ról; otrzymała wówczas tytuł czł. zasłu­żonego SPATiF-ZASP (23 XI 1965 odbył się ofi­cjalny jubileusz w T. Polskim w Szczecinie). W kwietniu 1970, z okazji siedemdziesięciolecia pracy na scenie, wystąpiła w roli Babki ("Jesienny ogród"); był to jej pożegnalny występ. Przed śmiercią miesz­kała w Warszawie.
Odznaczała się korzystnymi warunkami scen., hu­morem, temperamentem i werwą. W bogatym do­robku artyst., obok ról amantek i charakterystycz­nych, miała także wyborne role komediowe, najbliższe jej usposobieniu, a także role zdecydowanie dramatyczne. Były wśród nich pierwszoplanowe oraz mniejsze, lecz nie mniej pamiętne. Najważniejsze jej role grane w Szczecinie, to: Matka ("Sprawa Pawła Eszteraga"), Fiokła ("Ożenek"), Niania ("Wujaszek Wania"), Prezesowa Zasławska ("Pan Wokulski"), Tadrachowa ("Moralność pani Dulskiej"), Gzymsikowa ("Romans z wodewilu"), Marta ("Głupi Jakub"), Hrabina Zebrzydowska ("Dowód osobisty"), Matka ("Cudotwórca"). Na przestrzeni siedemdziesięciu lat zagrała też sześć ról w "Dziadach", m.in. Marylę i panią Rollison.
Była cenioną recytatorką. Już w l. dwudziestych grupa krak. futurystów uważała ją za najlepszą interpretatorkę poezji futurystycznej. Recytowała gł. wiersze T. Czyżewskiego (np. "Ballada o kelnerce Koci", "Zielone oko", "Pastorałki"); on zaś namalował jej portret (zniszczony podczas wojny). Przez wiele lat poza występami w teatrze zajmowała się pracą lit. i dziennikarską. Debiutowała jako ko­respondentka z Wiednia lwow. "Gazety Wieczor­nej", do której nadsyłała felietony o życiu wiedeń­skiej Polonii w czasie I wojny światowej. W 1928-35 była etatową dziennikarką "Ilustrowanego Ku­riera Codziennego" w Krakowie; "Wróble na dachu" zamieszczały jej humoreski (ogłaszane pod pseud. Rido); pisała artykuły publicystyczne i wiersze. W drugiej poł. 1. trzydziestych współpracowała z de­legaturą "Ilustrowanego Kuriera Codziennego" w Warszawie, tygodnikami "As" i "Światowid" (w nim zamieszczała m.in. recenzje baletowe). Po wojnie kontynuowała działalność dziennikarską w prasie szczecińskiej. Była członkiem zarządu Klubu "13 Muz"; występowała w działającym przy nim T. Propozycji. Opublikowała tom wspomnień pt. "To już prawie sto lat. Pamiętnik aktorki" (Wrocław, 1970).
Bibl.: Almanach 1972/73; Boy t. 19, 28; Hist. filmu t. 2; Kaszyński: Teatr łódz.; Krasiński: Warsz. sceny; Marczak-Oborski: Teatr 1918-39; Misiorny: Teatry Ziem Zachod­nich; Mrozek s. 255, 291; Ordyńska (il.); Sempoliński: Wielcy artyści; Sobański: Teatr Pol. na Śląsku; J. Stradecki: W kręgu Skamandra, Warszawa 1977; Wilski: Szkolnictwo; Wosiek: Historia t. lud.; Dz. Pozn. 1904 nr 251; Głos. Szcz. 1956 nr 287; Ilustr. Prz. Teatr. 1921 nr 19, 24 (T. Kremer); Kur. Szcz. 1956 nr 287; Kur. Warsz. 1935 nr 358, 1937 nr 28, 285, 1938 nr 31, 317, 346, 1939 nr 135; Nowy Tyg. Pol. (Wiedeń) 1916 nr 5, 7; Pam. Teatr. 1963 z. 1-4 s. 191, 203, 206; Prz. Teatr, i Film. 1924 nr 17; Prz. Teatr. i Kinematogr. 1922 nr 19, 27; 7-my Głos Tygodnia 1963 nr 20 (il.), 1967 nr 11 (il.); Teatr 1957 nr 3; Życie Warsz. 1971 nr 43, 1972 nr 269, 270; Afisze i programy (m.in. Teatry w Szczecinie 1945-65), IS PAN; Akta (tu fot.), kartoteki, ZASP; Jewsiewicki: Materiały; Kulaga: T. Bagatela; Solarska: T. Ludowy.
Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech., MTWarszawa, ZASP.
Film.: 1937 - Trójka hultajska (f.); Materiały film. z 1956, Arch. WFD.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994