Józef Śliwicki
ŚLIWICKI Józef (26 XII 1867 Warszawa - 7 X 1944 Jędrzejów), aktor, reżyser. Był synem Leona Ś., tapicera WTR, i Michaliny z Trapszów, mężem -> Felicji Pichor (od 31 VII 1923). Gry aktorskiej uczył się w szkole swego stryjecznego dziadka A. Trapszy. Debiutował 28 XII 1884 w amatorskim zespole Warsz. Tow. Dobroczynności. 5 IX 1885 wystąpił po raz pierwszy w t. krak. w roli Pomocnika Rejenta ("Lis w kurniku" i odtąd pracował tam przez trzynaście sez. jako aktor (w lecie 1886 uczestniczył w występach zespołu krak. pod kier. W. Antoniewskiego), a w 1893-96 także jako reżyser. Na występy gościnne wyjeżdżał wówczas do Lwowa (2-25 VI 1898) i trzykrotnie do Warszawy, gdzie występował w WTR: 4-9 VIII 1896 (debiutował w roli Zbigniewa w "Mazepie"), 1 VII-9 VIII 1897, 12 VII-10 IX 1898. Od 13 IX 1898 zaangażowany do WTR, pracował w zespole dramatu aż do rozwiązania t. rządowych, jako aktor, a za dwoma nawrotami także jako reżyser: 14 X 1905-14 III 1907 oraz 14 VII 1908-14 I 1915. Zajmował się również pracą pedag.: od 1909 do 1915 był prof. Szkoły Aplikacyjnej, w 1910-14 prof. Klasy Dramatycznej przy Warsz. Tow. Muzycznym, w 1916-21 prof. Warsz. Szkoły Dramatycznej, a od 1921 prof. Państw. Szkoły Dramatycznej w Warszawie. W późniejszych latach pracował w zespole byłych t. rządowych, najpierw jako członek Zrzeszenia (w którym należał do Zarządu), potem jako aktor i reżyser T. Miejskich, a od 1924 T. Narodowego. Na występy gościnne wyjeżdżał w tym okresie do Lwowa (1902), Wilna (czerwiec 1908, lipiec 1927), Kijowa (grudzień 1913, styczeń 1914), Łodzi (styczeń 1916, wrzesień 1923), Poznania (maj 1924), Paryża (z zespołem A. i H. Małkowskich w 1925) i Torunia (luty 1928). 1 IX 1926 przeszedł na emeryturę, nadal jednak występował i reżyserował. Grał też w filmach. Trzykrotnie obchodził w Warszawie jubileusze: dwudziestopięcio-, trzydziestopięcio- i pięćdziesięciolecia pracy artyst.; za pierwszym razem wystąpił w tyt. roli Don Carlosa (10 XII 1910), za drugim jako Mortimer ("Maria Stuart" F. Schillera, 17 VI 1922), Za trzecim jako Król ("Mazepa", 23 XI 1938). Ostatni jubileusz, święcony również jako pięćdziesięciolecie jego pracy społecznej, był zarazem jego pożegnaniem ze sceną. Średniego wzrostu, przystojny, miał wg M. Rulikowskiego "niezwykle piękny głos" ,,o wyjątkowo szlachetnym brzmieniu" i władał nim "po mistrzowsku". W Krakowie zaczął swoją karierę od skromnych zadań, szybko się jednak wybił w takich rolach jak: Filon ("Balladyna"), Kościuszko ("Kościuszko pod Racławicami"), Zbigniew ("Mazepa"), Fantazy ("Fantazy"), Szczęsny ("Horsztyński"), Romeo ("Romeo i Julia"). O jego roli Gottwalda ("Hanusia") napisał S. Koźmian, że "kreacją tą wzniósł się na najwyższe szczyty sztuki". Na występach gościnnych w WTR grał m.in. Hamleta (22 IX 1898). Występy te potwierdziły pochlebną opinię o jego wymowie i recytacji: "od śmierci Królikowskiego - stwierdzono wówczas - nikt w Warszawie nie umiał tak pięknie mówić jak Śliwicki". Był aktorem inteligentnym, sumiennym i pracowitym. Ogółem odegrał w ciągu swojego życia sześćset czterdzieści cztery role, pomiędzy którymi - prócz wymienionych - najwyżej ceniono Mistrza Henryka ("Dzwon zatopiony"), Hr. Fabrycego ("Pietro Caruso"), Makbeta ("Makbet"), Pastora ("Gniazdo rodzinne"), Biskupa ("Bolesław Śmiały"). Z powodzeniem występował w wielu rolach fredrowskich, m.in. jako Albin ("Śluby panieńskie"), Lubomir ("Pan Geldhab"), Edwin ("Odludki i poeta"), Alfred i Wacław ("Mąż i żona"), Birbancki ("Dożywocie"), Dolski ("Wielki człowiek do małych interesów"). Jego prace reżyserskie cechowała wg Rulikowskiego "wielka wrażliwość na piękno poezji". Był jednym z najbardziej zasłużonych działaczy społecznych w dziejach pol. aktorstwa. W 1905 inicjator strajku aktorskiego, od 1906 prezes Kasy Pożyczkowo-Wkładowej Artystów WTR, od 1907 należał do zarządu Związku Artystów i Artystek WTR. W 1918 był współinicjatorem założenia ZASP, od 1919 pierwszym przewodniczącym tego związku (a także w okresach 1921-24, 1926-29, 1933-39). Wg W. Zawistowskiego stał się mężem opatrznościowym związku, "ratującym organizację aktorską w momentach najcięższych, przez siebie nie zawinionych". Jako działacz w znacznym stopniu przyczynił się do podniesienia społecznej reputacji pol. aktora; za swoje zasługi został nagrodzony tytułami członka zasłużonego i honorowego, a od 1919 także honorowego prezesa ZASP. Podczas II wojny świat. uczestniczył w konspiracyjnych pracach związku ratując jego majątek i archiwum. Pierwszą jego żoną była Felicja z Nowakowskich l°v. Krywultowa.
Bibl.: Almanach t. bydg. s. 97-99 (il.); Fredro na scenie (il.); Grzymała-Siedlecki: Pawlikowski; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; J. Lorentowicz: Józef Śliwicki, Warszawa 1938 (il.); Łoza: Czy wiesz I; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Okręt; Owerłło; Pajączkowski: Teatr lwow.; Rulikowski: Teatr warsz.; Szczubiewski: Żywot Osterwy; Warnecki; Wspomnienia aktorów (il.); ZASP 1919-29; Afisz teatr. 1970 nr 46 (il.); Gaz. lud. 1946 nr 73; Kronika Polski i Świata 1938 nr 46 (A. Orzechowska); Kur. warsz. 1922 nr 162; Pam. teatr. 1968 z. 3 (W. Zawistowski, M. Rulikowski, także il.); Rampa 1938 nr 1; Scena pol. 1937 z. 1-4 (J. Śliwicki), 1938 z. 1, 2/3, 4 (J. Śliwicki); Świat 1910 nr 48; Teatr 1938 nr 3 (M. Rulikowski), 1959 nr 22 (J. Małgorzewski); Afisze, IS PAN; Akt ślubu 325/1923 w parafii Św. Krzyża, Warszawa; Straus: Repertuar 1914-15, 1915-16.
Ikon.: S. Janowski: Ś. jako Kazimierz (Tamten), akw. 1898 - MHKraków; H. Kuna: Portret, brąz 1937 -SPATiF (dep. MTWarszawa); A. Głowiński: Portret, płaskorzeźba, brąz - SPATiF; S. Fabijański: Portret (tbl. Grupa aktorów krak.), rys. 1893 - MTWarszawa; NN: Ś. w mundurze szwoleżera Księstwa Warszawskiego, rys. repr. Tyg. ilustr. 1910 nr 12; S. Sonnewendt: Portret, karyk., rys. 1910, repr. - MTWarszawa; K. Frycz: Ś. i I. Solska, karyk., rys., repr. Świat 1912 nr 20; E. Głowacki: Portret, karyk.,rys.repr. Pani 1923 nr 11/12; K. Lasocki: Ś. jako prof. Zabrzeziński (Uciekła mi przepióreczka), autolit., 1925 (Teka 12 autolit. z komedii S. Żeromskiego Uciekła mi przepióreczka) - MNWarszawa; Fot. pryw. i w rolach - Arch. m. Krakowa i woj. krak.,Bibl. Nar. (Zakład Grafiki), IS PAN, MHKraków, MTWarszawa.
Film.: 1928 - Pan Tadeusz; 1934 - Przeor Kordecki-Obrońca Częstochowy; 1938 - Profesor Wilczur.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
