Helena Czechowska
CZECHOWSKA Helena Ewa, zamężna Łuczak, także Stomowa (25 XII 1891 Kraków - 18 X 1972 Puszczykowo k. Poznania), aktorka. Była córką Marcelego Cz., suflera, i Pauliny Czechowskiej z Kwiecińskich (zob. t. 1), siostrą Leona Czechowskiego (zob. t. 1) i -> Jadwigi Koreckiej, żoną - Władysława Stomy, właśc. Łuczaka (ślub 31 III 1919 w Krakowie). Pochodziła z rodziny aktorskiej i już od dziecka występowała na scenie krak. T. Miejskiego (na afiszach wymieniano tylko jej imię: Helcia, Helusia lub Helunia). Od 1906 na afiszach zaznaczana była już jako Helena Cz. i grała w tym czasie m.in. Kraka ("Lilia Weneda"), Isię ("Wesele"). Na scenie krak. występowała do października 1909. Następnie wyjechała do Łodzi, gdzie w sez. 1909/10 grała w T. Polskim pod dyr. A. Zelwerowicza. Od 1910 była w t. wileńskim; z zespołem tego teatru występowała gościnnie w Petersburgu (1911, 1912, 1914) i Mińsku Litewskim (1912, 1914). W sez. 1914/15 należała do zespołu T. Nowoczesnego w Wilnie. W marcu 1916 przyjechała do Poznania; od 1 IV przez cały miesiąc występowała w T. Polskim gościnnie, a od marca t.r. została zaangażowana do zespołu tego teatru i pozostała w nim do końca sez. 1924/25. W 1919-20 wraz z mężem brała udział w objazdach plebiscytowego T. Polskiego pod dyr. L. Dybizbańskiego. W 1928-38 występowała w T. Miejskim w Bydgoszczy (w 1930 z jego zespołem gościnnie w Gdańsku), w sez. 1938/39 ponownie w T. Polskim w Poznaniu. W okresie okupacji niem. nie grała. W 1945 powróciła do T. Polskiego w Poznaniu i była w nim do 1949. W 1949-51 występowała w T. Polskim w Bielsku, a od 1951 do przejścia na emeryturę w 1960 znowu w T. Dramatycznych w Poznaniu. W pozn. T. Polskim 24 V 1960 obchodziła jubileusz pięćdziesięciolecia pracy artystycznej.
W swym dorobku miała b. wiele ról, od granych długo młodych dziewcząt i chłopców, poprzez amantki, aż do świetnych ról charakterystycznych, w których upamiętniła się szczególnie po II wojnie świat. w Poznaniu. Były to m.in. w Petersburgu: Salomea ("Sen srebrny Salomei", 1911), Helena ("Grube ryby", 1912), Orcio ("Nie-Boska komedia", 1914); w Poznaniu: Zosia ("Dziady", 1916), Hesia ("Moralność pani Dulskiej", 1917), Maryna ("Wesele", 1918), Joas ("Sędziowie", 1918), Helena ("Dla szczęścia", 1921), Ada ("Lekkomyślna siostra", 1923), Wikta ("Antychryst", 1925); w Bydgoszczy: Aniela ("Damy i huzary", 1930), Olga ("Dzika pszczoła", 1932), Bobine ("Przyjaciele" A. Fredry, 1933); po wojnie w Poznaniu: Gospodyni ("Wesele", 1946), Anna Andrejewna ("Rewizor", 1946), Łechcińska ("Rozbitki", 1947), Birdie Hubbard ("Lisie gniazdo", 1948), Marta ("Głupi Jakub", 1951), Pani Grandet ("Eugenia Grandet", 1954) oraz "drapieżna i sugestywna" Poncia ("Dom Bernardy Alba", 1956). Fot. na s. 671.
Bibl.: Almanach 1972/73; Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku; Danowicz: Ujarzmianie Melpomeny; Formanowicz; Gembala, Solańska-Szczepanik: Repertuar; Koczanowicz s. 143, 147; Lipiec: Zelwerowicz i scena łódz.; Sprawozdania Komisji Teatralnej w Krakowie 1893-1911. Napisali Karol Estreicher i Józef Flach, Warszawa 1992; Stokowa: Wyspiański; T. pol. 1890-1918, zabór austr. i pruski; T. pol. 1890-1918, zabór ros.; Warnecki; Dz. Peters. 1911 nr 349, 352, 1912 nr 586, 594, 1914 nr 1142, 1169; Kur. Litew. 1912 nr 18, 46, 84, 216, 285, 1913 nr 17, 206, 289, 1914 nr 80, 114, 123, 214, 306; Kur. Warsz. 1932 nr 251, 332, 1933 nr 25, 305, 352; Pam. Teatr. 1978 z. 4 s. 556; Sł. Powsz. 1959 nr 211; Teatr 1913 nr 1; Afisze i programy, IS PAN, MTWarszawa; Afisze, Uniw. w Poznaniu; Akta, ZASP; Maciejewska: Teatr w Poznaniu; Mika.
Ikon.: W. Bartoszewicz: S. jako Anna Becu ("Wesele pani Du Barry"), rys., tusz, 1948 - MTWarszawa; Fot. - IS PAN.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
