Osoby

TARASIEWICZ Michał January (19 IX 1871 Kraków - 16 X 1923), aktor, reżyser, dyr. teatru. Był synem Ta­deusza T., przemysłowca, i Zofii z Morawskich. Ukoń­czył gimn. im. Sobieskiego w Krakowie. W 1892 wstą­pił do Klasy Dykcji i Deklamacji przy Warsz. Tow. Muzycznym i studiował tu do 1894; był uczniem J. Ko­tarbińskiego i W. Rapackiego. Jako student uczestni­czył w wielu popisach (w 1893 pod pseud. Orzelski, póź­niej już pod swoim nazwiskiem) grając główne role w sztukach A. Fredry, J. Słowackiego, H. Sudermanna.
Debiutował 23 IX 1894 w WTR w roli Raula de Geran ("Iskierka"), ale nie został zaangażowany. Latem 1895 występował w warsz. t. ogr. Wodewil i otrzymał wów­czas powtórne zezwolenie na występy w WTR; 1 VIII grał Hr. Neipperga ("Madame Sans Gene"), a 14 VIII Jerzego Chutko ("Harde dusze"), ale i tym razem nie zo­stał zaangażowany. W sez. 1895/96 był aktorem t. lwow., a w sez. 1896/97 t. pozn., z którym występował również latem 1897 w warsz. t. ogr. Odeon. W 1897-99 wystę­pował w Łodzi, a z zespołem t. łódz. także w warsz. Ba­gateli (lato 1898, 1899) i w Petersburgu (marzec 1898). W sez. 1899/1900 był aktorem t. krak., w 1900-02 (do marca 1902) t. lwow., w sez. 1902/03 ponownie t. kra­kowskiego. 30 VI 1903 wystąpił na przedstawieniu po­żegnalnym i opuścił t. z powodu złego stanu zdrowia. Odtąd mieszkał w Warszawie zajmując się interesami palarni kawy "Pluton" (jako jej współspadkobierca; w kwietniu 1907 wykupił ją na własność). Nie związany żadnym engagement, grał jednak nadal w różnych te­atrach. W 1904 na zaproszenie T. Pawlikowskiego wy­stępował gościnnie w lwów. T. Miejskim (21 X-16 XI). W 1905-09 współpracował z występującym w warsz. Filharmonii zespołem łódz. i działającym potem w tej sa­mej sali T. Małym; grał tu rolę Hrabiego w "Panu Tade­uszu" (przeróbka E. Puchalskiego) i reżyserował pięć sztuk, m.in. "Podpory społeczeństwa". W 1906-10 utrzy­mywał stały kontakt z T. Miejskim w Krakowie; m.in. reżyserował tu w 1907 "Śluby panieńskie" i co roku przy­jeżdżał na gościnne występy (4 III-13 V 1906; 6 IV-14 V 1907; 23 IV-31 V 1908; 8 III, 4-8 IX, 14 X-5 XI 1909; 11-20 IV 1910). 5 II 1910 ożenił się z Janiną Marcinkowską. Od 7 do 10 XII 1910 występował goś­cinnie w t. łódz., od 24 II 1911 - również gościnnie - w WTR w tyt. roli w "Demostenesie" T. Konczyńskiego. W 1914 został współwłaścicielem pisma,,Polska Scena i Sztuka", sam redagował dział teatr. ogłaszając tu rów­nież swoje recenzje. W czerwcu 1915 został ewakuowa­ny w głąb Rosji. Początkowo mieszkał w Riazaniu. W 1916 zaangażował się w Moskwie do T. Polskiego pod dyr. A. Szyfmana. W sez. 1916/17 był aktorem T. Pol­skiego w Kijowie pod dyr.F. Rychłowskiego. Jednocześ­nie prowadził ożywioną działalność w tutejszym ZASP (był członkiem zarządu). Wiosną 1918 wrócił do kraju. Od 9 X do 6 XI 1918 występował gościnnie w T. Pol­skim w Poznaniu. W 1919-21 (przez dwa sez.) był dyr. T. Miejskiego we Lwowie (gdzie także grał i reżysero­wał). W 1921 został dyr. T. Rozmaitości w Warszawie (tu również występując jako aktor), ale ustąpił z tego stanowiska 1 IX 1922. Po raz ostatni ukazał się na sce­nie 26 II 1922 w tyt. roli Bolesława Śmiałego. Także w tym okresie uczestniczył w pracach ZASPu, jako skarb­nik Zarządu Głównego, a potem opiekun filii lwowskiej. Umarł na atak serca w pociągu jadącym ze Lwowa do Warszawy.
"Wyborne warunki zewnętrzne, głos z kategorii aksamitnych, przyrodzone poczucie rytmu i muzykalności wiersza, inteligencja niecodzienna, ustawicznie rozwi­jana - a jednocześnie wstydliwość intelektualisty w sto­sunku do wszelkiego kulissenreisserstwa i paniczna obawa przed posądzeniem o komedianctwo - to za­sadnicze cechy tej ciekawej indywidualności aktorskiej" stwierdził T. Trzciński. Zarówno głos (był to silny ba­ryton), jak i kunszt deklamatorski, jak wreszcie upodo­banie do gry dyskretnej, wolnej od przesady, zapewniły mu w czasach Młodej Polski ogromne powodzenie w pol. repertuarze romantycznym. Fundamentem jego sławy stała się odegrana w Krakowie w 1899 tyt. rola Kordiana na pierwszym przedstawieniu tej sztuki. Ugruntowały ją role: Sawy ("Sen srebrny Salomei"), Zbigniewa ("Ma­zepa"), a także tyt. w "Don Carlosie" i Percineta ("Roman­tyczni"). We Lwowie wydoskonalił jeszcze swój warsztat aktorski dzięki współpracy z dyr. T. Pawlikowskim i reżyserem L. Solskim. W repertuarze poetyckim stwo­rzył tu dwie znakomite kreacje: Fantazego ("Fantazy") i Poety ("Wesele"). Miał jednak również interesujące osiągnięcia w sztukach modernistycznych, jako Zyg­munt Przesławski ("Złote runo"), Stanio ("Życie na żart"), Władysław Hanusz ("Otchłań"). Kapitalne okazały się nadto dwie role komediowe: Benedykta ("Wiele hałasu o nic") i Ludmira ("Pan Jowialski"). Powtórny pobyt w Krakowie przyniósł nowy cykl ról romantycznych, przede wszystkim w utworach Z. Krasińskiego; T. był wówczas pierwszym Hrabią Henrykiem ("Nie-boska ko­media") i powszechnie podziwianym Heliogabalem ("Iry­dion"). W utworach S. Wyspiańskiego grał wtedy Ge­niusza ("Wyzwolenie"), Protesilasa ("Protesilas i Laodamia") i Sieciecha ("Bolesław Śmiały"). Te role przyniosły mu przyjaźń autora, który dzielił się z nim swoimi refleksja­mi na temat gry aktorskiej, udzielał mu wskazówek interpretacyjnych, osobiście projektował dla niego ko­stiumy, portretował go w rolach Protesilasa i Sieciecha. W dziesięcioleciu poprzedzającym I wojnę świat. T. był już aktorem o wyraźnie sprecyzowanej indywidualności. Praca w t. krak. i lwow. dała mu dużo doświadczenia w zakresie charakterystyki zewnętrznej. Opanował wów­czas arkana charakteryzacji, interesująco kształtował sylwetkę postaci, urozmaicił swój gest. Nie przywiązy­wał jednak do tych środków wyrazu takiej wagi, jak K. Kamiński czy L. Solski. Nie miał też ich ambicji, gdy chodzi o wynalazczość aktorską. Podziwiano go raczej za przenikliwość, z jaką uwydatniał rysy nadane postaci przez autora. Najwyżej ceniono go za sztukę recytacji. "Z polskich artystów mówi p. Tarasiewicz dziś bez wąt­pienia wiersz polski najpiękniej i najdoskonalej" - stwierdził K. Rakowski ("Czas" 1903 nr 10). Najwięk­szy zachwyt budził fakt, że w utworach romantycznych T. oczyszczał wiersz z deklamatorskiej pozy, jednocześ­nie - jak pisał A. Schroder - "cyzelując dobrze każde słowo, akcentując należycie wszystkie niedomówienia, drwiny i sarkazmy, w scenach zaś romatycznych rojeń każdy odcień" ("Gazeta Lwowska" 1920 nr 26). W ok­resie swych występów gościnnych częściowo powtarzał dawne role, dorzucając do nich nowe, jak np. Don Fer­nand ("Książę Niezłomny"), Romeo ("Romeo i Julia"), Szczęsny ("Horsztyński"), Giano Giani ("Beatryks Cenci"), Gustaw ("Śluby panieńskie"). Podczas pobytu w Rosji i na Ukrainie przybyły do jego repertuaru role Derwida ("Lilla Weneda"), Chłopickiego ("Warszawianka"), tyt. w "Bolesławie Śmiałym". Sławę T. pomnażały również jego występy estradowe. Jako recytator miał w swym reper­tuarze ok. 500 utworów i zasłużył się szerząc znajomość poezji pol., zwłaszcza przed I wojną świat. w Warsza­wie, gdzie wygłaszał nawet utwory zabronione przez cenzurę (m.in. "Odę do młodości", "Fortepian Chopina") i torował drogę kultowi Wyspiańskiego. Jako dyr. t. lwow. przystąpił do pracy z dokładnie sprecyzowanym programem.W trudnych warunkach wojennych nie miał jednak możliwości szerszego zrealizowania swych za­miarów.
Bibl.: Kotarbińska: Zza kulis teatru; Kotarbiński: W służbie (il.); Kotarbiński: Ze świata ułudy; E. Makomaska: Michał Tarasiewicz, Warszawa 1968 (bibl. we wstępie i w przypisach; wykaz ról; 33 il.); Pajączkowski: Teatr lwow. (il.); Solski: Wspomnienia (il.); K. Tarasiewicz: Kawa po warszawsku. Dzieje firmy Pluton, Warszawa 1971 (ił.); Trzciński: O teatrze; Czas 1923 nr 236 (R. Dyboski); Ilustracja pol. 1903 nr 3; Kraj 1903 nr 49; Kur. warsz. 1923 nr 289 (J. Kotarbiński); Pam. teatr. 1962 z. 1 (E. Makomaska; tu il.); Świat 1908 nr 18 (A. Nowaczyński; tu il.); Afisze, Bibl. Jagiell., IS PAN; Zbiór rękopisów T., IS PAN.
Ikon.: S. Wyspiański: T. jako Protesilas (Protesilas i Laoda­mia), pastel, 1904 i T. jako Sieciech (Bolesław Śmiały), pastel, 1904 - MTWarszawa (repr. barwne A. Grodzicki, R. Szyd­łowski: Teatr w Polsce współczesnej, Warszawa 1963); C. Ma­kowski: Portret, medalion, płaskorzeźba, gips, 1911- MN Warszawa; C. Makowski: Portret, medalion, płaskorzeźba, gips, 1921- MTWarszawa; T. Rychter: Portret (w ekslibri­sie T.), cynkotypia, 1903 - zb. A. Ryszkiewicza Warszawa; S. Wyspiański: T. jako Protesilas (Protesilas i Laodamia), rys., 1904 - własność J. Kopciowej Kraków; K. Frycz: T., portret, karyk.,lit., 1904, Teka Melpomeny; NN [K. Frycz?]: T. jako Don Fernand (Książę Niezłomny), rys., ok. 1906 - MTWar­szawa; J. Wodyński: T. jako Fantazy (Fantazy), kredka, 1920 - MTWarszawa; Fot. pryw. i w rolach - Bibl. Nar. (Zakład Grafiki), IS PAN, MHKraków, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973