Ludwik Śliwiński
ŚLIWIŃSKI Ludwik (1857 Uchrymów pow. Sokal - 19 III 1923 Warszawa), aktor, reżyser, dyr. teatru. Był synem Franciszka Ś. i Marii z Matjuków, prawdopodobnie ojcem -> Ireny Leśniewskiej. Po ukończeniu szkoły średniej od ok. 1874 grał role amantów w zespole ukr. we Lwowie. W sez. 1879/80 był podobno w zespole J. Puchniewskiego w Lublinie; latem 1880 występował z tym zespołem w warsz. t. ogr. Alhambra. W 1880-82 był aktorem t. krakowskiego. Latem 1882 grał w warsz. t. ogr. Belle Vue. 10 IX 1882 debiutował w WTR w roli Kazimierza ("Czartowska ława"); zaangażowany, pracował tu stale jako aktor, a wkrótce także reżyser. Nadto, od 1888 był b. czynnym tłumaczem utworów dram. i operetkowych. W czerwcu 1889 został głównym reżyserem zespołu farsy WTR. Od sierpnia 1889 zastępował R. Morozowicza jako reżyser i kierownik operetki WTR. 13 II 1890 został mianowany kierownikiem operetki, zachowując stanowisko reżysera w zespole farsy. 28 IX 1900 obchodził jubileusz dziesięciolecia pracy reżyserskiej. Od 1894 nie występował już jako aktor poświęcając się w zupełności pracy kierownika, reżysera, tłumacza i adaptatora. 1 I 1902 został reżyserem dramatu WTR (zachowując poprzednie stanowiska); w styczniu 1905 zrezygnował jednak z nowej godności wracając do dawnych zajęć. W 1912 połączył z nimi kierownictwo t. Miniatury, który zorganizował w gmachu dawnego T. Bagatela, był to jednak epizod w jego właściwej działalności, obejmującej kierownictwo farsy, a przede wszystkim operetki WTR. Na tym stanowisku Ś. pracował do rozwiązania WTR (1915), a także w późniejszym okresie, do utworzenia Dyrekcji T. Miejskich, która zrezygnowała z prowadzenia operetki. 24 VI 1921 wystawił na swój benefis "Ostatni walc", z librettem, które było jego ostatnim przekładem (i adaptacją). 17 VII 1921 dał ostatnie przedstawienie operetki pozostającej pod jego kier. przez trzydzieści lat. Odtąd reżyserował utwory dram. w T. im. Bogusławskiego i - dorywczo - operetki w T. Nowym. Zmarł na serce w drodze z t. do domu.
Nie był wybitnym aktorem, ale też, jak świadczy A. Grzymała-Siedlecki, "nie aspirował do większych ról, nigdy się nie czuł pokrzywdzony, zawsze za wszystko wdzięczny reżyserom, zawsze im chętny do usług, zawsze też mile uśmiechnięty do kolegów, jowialny grubasek". Był przede wszystkim ambitnym kierownikiem. Jako reżyser farsy od razu przystąpił do reform: usunął z T. Małego stare dekoracje, zamówił nowe, unowocześnił inscenizację. Obejmując kierownictwo operetki gruntownie wyremontował jej lokal, T. Nowy, instalując tu oświetlenie gazowe (1890). W rok później podjął starania o wybudowanie nowego gmachu i wkrótce zrealizował swój plan: 5 I 1901 otwarto na ul. Daniłowiczowskiej nowy, duży T. Nowości (później T. im. Bogusławskiego, zniszczony w 1944). Była to odtąd siedziba operetki, a także zespołu farsy (który ponadto występował w T. Letnim, przystosowanym do potrzeb zimowych; niewygodny T. Mały, poprzedni lokal farsy, zamknięto). Skompletował także świetny zespół operetkowy, złożony przeważnie z aktorów nowo zaangażowanych. Trzon tego zespołu tworzyli w czasie jego wieloletniej dyrekcji: W. Kawecka, W. Manowska, L. Messal, K. Niewiarowska, H. Leszczyńska, A. Fertner, B. Mierzejewski, R. Morozowicz, W. Rapacki (syn), J. Redo, W. Szczawiński. Wobec aktorów bywał surowy, nawet brutalny, a jednak trwale związał ich ze swym t. zapewniając im oszałamiające powodzenie u publiczności. Wg P. Owerłły swoich aktorów "umiał nie tylko pokazać w dobrej roli, ale chodzić po redakcjach i urabiać dla nich dobre recenzje". Administrator rzutki i sprężysty, uczynił z farsy i operetki przedsięwzięcie wysoce dochodowe. Był oszczędny: w zespole farsy zatrudniał niewielu aktorów, a w razie potrzeby zapraszał aktorów z zespołu dramatu; balet do operetki "wypożyczał" z opery. Natomiast nie szczędził pieniędzy na efektowną inscenizację. W przeciwieństwie do swego poprzednika, R. Morozowicza, który był świetnym aktorem, ale o inscenizację nie dbał, Ś. zapewnił operetce warsz. luksusową oprawę. Zamawiał nowe dekoracje, wzorował się na rozwiązaniach reżyserskich operetki wiedeńskiej i berlińskiej, niektóre przejmował z paryskiej rewii. (Sam często jeździł na premiery do Wiednia i Berlina i wysyłał tam również swoich współpracowników.) Dopiero za jego czasów chór i balet zostały w warsz. operetce wciągnięte do akcji, zaczęły grać tworząc ruchliwe, barwne tło dla solistów. Umiejętnie dobierany repertuar, wyborny zespół i nowa inscenizacja zapewniły wkrótce operetce warsz. niebywałe powodzenie; za rządów Ś. często uznawano ją za jedną z najlepszych w Europie. Autorytet, jaki Ś. dzięki temu pozyskał, skłonił dyrekcję WTR do powierzenia mu zespołu dramatu, co jednak od razu spotkało się z ostrą krytyką. Ś. dał na nowym stanowisku dowody dobrej woli: wyremontował T. Rozmaitości, zaangażował nowych aktorów (m.in. M. Przybyłko-Potocką), jako reżyser wystawił m.in. "W sieci", "W małym domku", "Lekkomyślną siostrę". Nie miał jednak kultury potrzebnej w zespole dramatu, wśród aktorów nie zdobył sobie posłuchu, jego związki z operetką uważano za upokarzające dla "pierwszej sceny polskiej"; ustąpił w końcu pod naciskiem zespołu i opinii publicznej. W operetce reżyserował w 1901-14 siedemdziesiąt osiem utworów, takich jak: "Orfeusz w piekle", "Dzwony kornewilskie", "Cnotliwa Zuzanna", "Nitouche", "Hrabia Luksemburg", "Baron cygański", "Zemsta nietoperza", "Czar walca"; w 1915-17 m.in. "Polską krew", "Księcia Hektora", "Jenerała huzarów", "Barona Kimmla", "Wreszcie sami", "Miłosny czar". W T. im. Bogusławskiego wystawił m.in. "Okrężne", "Kościuszkę pod Racławicami", "Damy i huzary".
Bibl.: Bogusławski: Siły i środki; Czempiński: Teatry w Warszawie s. 151 (il.), 152; Filler: Melpomena; Filler: Operetka (il.); Got: Teatr Koźmiana; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Okręt; Orlicz (il.); Rulikowski: Teatr warsz.; Sempoliński: Wielcy artyści (il.); Wroczyński: Pół wieku s. 94, 96, 97, 102, 103, 105, 107-112, 114, 116, 117; Zapolska: Listy; EMTA 1890 nr 332, 340, 352, 1900 nr 16, 17 (ii.), 1905 nr 1/2; Ilustr. Prz. teatr. 1921 nr 28-29; Kur. pol. 1889 nr 164; Kur. warsz. 1882 nr 203, 224, 1884 nr 234, 339, 1885 nr 2, 112 a, 175 a, 1890 nr 37, 39, 104, 157, 1900 nr 12, 79, 1921 nr 123, 167, 172, 173, 1922 nr 118, 285, 1923 nr 79, 80, 81, 82, 83; Scena pol. 1923 z. 1-6, 7-12; Afisze, IS PAN; Akt zgonu 104/1923 USC Warszawa-Śródmieście; Chomiński.
Ikon.: S.J. Kozłowski: Portret, karyk. Akw. 1914 - MTWarszawa; Fot. pryw. - IS PAN, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
