Osoby

ORLICZ Michał, właśc. Jerzy Michał Löwenstark, Lövenstarck (15 listopada 1893 Dąbrowa k. Tar­nowa – 8 listopada 1970 Łódź)

dyrektor oraz kierownik literacki i artystyczny teatru, reżyser

Był synem Henryka, kierownika szkoły, i Antoniny Löwenstarków, mężem Józefy (nazwisko nieznane). W 1911 ukończył gimnazjum w Tarnowie, 1911–14 studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, potem filozofię w Wiedniu i Bonn. Podróżując po Europie Zachodniej (Lipsk, Berlin, Monachium, Paryż), interesował się życiem teatralnym, i panującymi ówcześnie prądami artystycznymi; pub­likował pierwsze artykuły i szkice w prasie krajo­wej. W czasie I wojny światowej był oficerem armii austriackiej, walczył na froncie rosyjskim i włoskim; służył w wojsku polskim, brał udział w walkach o Lwów (1918), potem w powstaniach śląskich.

Od 1917, mimo działań wojennych, założył i prowadził, z ramienia Towarzystwa Szkoły Ludowej, stały półamatorski Teatr Polski w Bielsku, który dawał też przedstawienia w Cieszynie (1918). Wkrótce przeniósł się do Wilna; został tam recen­zentem teatralnym pisma „Nasz Kraj”, następnie członkiem miejskiej komisji teatralnej. W czasie wojny pol­sko-bolszewickiej, w 1919–20 służył jako oficer w Mińsku Litewskim; kontynuował tam działalność publicystyczną (pisał w „Gońcu Mińskim”, założył codzienne pismo frontowe „Ojczyzna”) i teatralną. W sezonie 1919/20 występował w tamtejszym Teatrze Pol­skim pod dyrekcją Bronisława Skąpskiego, grał Kostryna w Balladynie. Potem sam utworzył teatr żołnierski, w którym był reżyserem; w lecie i jesienią 1920 wy­stępował z nim w Warszawie w Teatrze Dramatycznym przy ul. Śniadeckich 5.

Następnie, z właściwą sobie pasją i energią, działał w Naczelnej Radzie Artystycznej ZASP-u w Warszawie. Jako członek referatu orga­nizacji artystycznej, potem sekretarz generalny rady „wniósł ogromnie wiele twórczego zmysłu organizacyjnego i świadomości porządku artystycznego” (E. Świerczewski). W 1922 z Juliuszem Osterwą i Janem Kochanowiczem uczestniczył w Katowicach w pracach komitetu mającego na celu założenie Towarzystwa Przyjaciół Teatru Pol­skiego na Górnym Śląsku. W 1922–23 wykładał historię teatru na Kursach Wokalno-Dramatycznych Heleny Jadwigi Hryniewieckiej w Warszawie, był współinicja­torem egzaminów ZASP-u dla aspirantów sceny (wspólnie z Leonem Schillerem egzaminował z zakresu historii dramatu i teatru), współautorem statutów i regulaminów artystycznych, był też, w tych latach, redaktorem naczelnym „Sceny Polskiej” – organu ZASP-u. Współpracował ponadto (już od 1919, do 1924) z „Krakowskim Przeglądem Teatralnym” (w 1920 pn. „Ilustrowany Przegląd Teatralny”, od 1921 pn. „Prze­gląd Teatralny i Kinematograficzny”, od 1923 pn. „Ekran i Scena”) oraz „Maskami”, „Teatrem”, „Po­nową”, „Miesięcznikiem Literatury i Sztuki”. W 1924 redagował „Przegląd Teatralny i Muzyczny”.

W 1925–26 przebywał w Wiedniu, gdzie z ramienia Ministerstwa Spraw Zagranicznych redagował propagando­we wydawnictwo o Polsce pt. „La Pologne contemporaine” (Vienne 1927), drukowane w języku francuskim, angielskim i niemieckim; wygłaszał też w języku niemieckim odczyty o teatrze polskim.

W 1925–26 ZASP, korzystając z pobytu w Wiedniu Orlicza, mianował go swoim delegatem do spraw zagranicznych. Po powrocie do Wilna objął kierownictwo literackie Reduty (1926–29, w sezonie 1928/29 wspólnie z Tadeuszem Łopalewskim); brał udział w jej objazdach, wygłaszał prelekcje przed przedstawie­niami, np. ponad sto razy przed spektaklem Księcia Niezłomnego; wyjazdy te nazywał „najlepszą szkołą teatru”. W 1928 otrzymał Złoty Krzyż Zasługi za krzewienie kultury polskiej za granicą. Pod jego redakcją wydana została w tym samym roku, z inicjatywy „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, praca Dzie­sięciolecie Polski odrodzonej. W 1928 wygłosił też cykl wykładów radiowych w Warszawie i Katowi­cach, np. Nowoczesne prądy teatralne w Europie, Kult ideału w teatrze, Trud i czyn Bogusławskiego, Epopeja energii aktorskiej – Ludwik Solski.

W 1930 został kierownikiem literackim objazdowego zespołu pn. Stu­dio Ireny Solskiej, który w miesiącach letnich pre­zentował przedstawienia w jego reżyserii (Dom ko­biet, Czworo ludzi w czterech ścianach), w wielu miastach, m.in. w Zaleszczykach, Lwowie (w Teatrze Wielkim), Stanisławowie, Przemyślu, Krynicy, Szczawnicy, Krakowie, Zakopanem, Gdańsku i miejscowościach letniskowych nad Bałtykiem. W 1932 Orlicz wydał pracę Polski teatr współczesny. Pra­cował także nad encyklopedią polskich walk niepodle­głościowych.

W czasie II wojny światowej współorga­nizował w Wilnie przedstawienia amatorskie. W 1945 zamieszkał w Łodzi; został recenzentem teatralnym „Dziennika Łódzkiego”; w 1946–50 był kierownikiem literackim Teatru Komedii Muzycznej Lutnia, dla którego w 1948 adaptował (pod pseud. Michor) „Zemstę nietoperza”; w sezonie 1951/52 był kierownikiem literackim Ludowego Teatru Objazdowego, a w sezonie 1959/60 dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru 7.15. Był też wykładowcą i prodziekanem (1956–61) Wydziału Aktorskiego łódzkiej PWSTiF.

Za­sadniczą domeną jego działalności po II wojnie światowej był ruch amatorski, a szczególnie krzewienie kultury żywego słowa. Z doświadczeniem i wiedzą, wyniesioną z teatru zawodowego, przystąpił do organizowania poradni i świetlic dla amatorskich zespołów artystycznych. Był konsultantem wydziału kultury w Łodzi. W 1960–63 pełnił funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego Związ­ku Teatrów Amatorskich; był prezesem oddziału łódzkiego (do końca życia).

Należał do wielu stowarzyszeń. Wygłaszał prelekcje teatralne poza Łodzią. Pisał artykuły do programów teatralnych i do „Teatru Ludowego”. Był tłuma­czem sztuk, z ros., franc. np. Przełom, Szklanka wody, Rozwiedźmy się. Sam napisał komedię RWD-9 (1934). Niekiedy używał pseud. Jan Budzikowski.

Bibliografia

Kuchtówna: Solska; Orlicz (sylwetka O. w oprac. E. Świerczewskiego; il.); PSB t. 24 (B. Berger; bibl.); Szczublewski: Reduta; Szczublewski: Żywot Osterwy; Śmi­gielski: Reduta s. 139–141; Wilski: Szkolnictwo; Kur. Warsz. 1920 nr 238, 269; Scena Pol. 1923 z. 1–3, 7–12.

Ikonografia

Fot. – Aren. Dok. Mech.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1900–1980, t.II, PWN, Warszawa 1994. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.