Halina Szmolcówna
SZMOLCÓWNA Halina, zamężna Fitelberg (25 XII 1892 - 28 IX 1939 Warszawa), tancerka. Była córką Ignacego Sz. i Barbary z Rutkowskich, żoną-> Grzegorza Fitelberga (ślub w 1928). Jeszcze jako uczennica warsz. szkoły baletowej występowała na scenie warsz., m.in. 11 X 1903 w solowym tańcu w balecie "Katarzyna córka bandyty"; w 1909 przyjęta do zespołu baletu WTR, do 1911 występowała jako koryfejka, m.in. wbaletach: "Eunice", "Lizetta, czyli Córka źle strzeżona", "Jezioro łabędzie", a także w wielu operetkach. W maju i czerwcu 1910 występowała w t. Coloseum w Londynie w zespole pod. kier. A. Pawłowej. W marcu 1911 wyjechała na dłuższy okres za granicę i do 1919 w zasadzie występowała w obcych zespołach. W 1911 tańczyła z A. Pawłowa i M. Mordkinem w Londynie w t. Palące; w drugiej poł. tego roku z A. Wołyninem (Wolininem) wyjechała do Stanów Zjednoczonych, gdzie występowała m.in. w Filadelfii (1911, 1912) i Nowym Jorku w Metropolitan Opera House (1912); w 1913 tańczyła jako solistka charakterystyczna w zespole A. Genee w Australii, m.in. w Melbourne jako Azjada ("Arabskie noce"), w tańcach solowych "Łabędź" i "Motyl". W 1915 i 1916 występowała gościnnie w Petersburgu, Moskwie i Kijowie. W 1919 była solistką baletu S. Diagilewa i odwiedziła z tym zespołem m.in. Londyn i Paryż. Co roku przyjeżdżała jednak do Warszawy na gościnne występy w WTR dając recitale, najczęściej na scenie T. Nowości, lub też występując w baletach w T. Wielkim; nieco dłużej występowała w WTR w 1914-15. Tańczyła wtedy m.in. Jadwigę ("Pan Twardowski" A. Sonnenfelda), Kleopatrę ("Noc Walpurgii z Fausta"), Kolombinę ("Arlekinada"), Motylicę ("Kaprys motyla"), występowała w roli Fenelli w operze "Niema z Portici". W 1919 wróciła do Warszawy na stałe. W sierpniu tego roku tańczyła w t. Qui Pro Quo, w poł. listopada zaangażowana do opery warsz., gdzie była primabaleriną do 1934. Wyjeżdżała i w tym okresie za granicę na gościnne występy, m.in. do Sofii (1922), Paryża (1924, 1925 - tego roku z całą grupą solistów warsz.), Bukaresztu (1925) i Pragi (1927). W pierwszej poł. 1922 występowała w warsz. kabarecie Stańczyk (jako recytatorka). Poczynając od 1934 tylko sporadycznie pojawiała się na scenie: podczas festiwali tańca lub na własnych recitalach, w kraju i za granicą. Jednocześnie działała jako pedagog ucząc tańca klasycznego i charakterystycznego w Szkole Tańca Scenicznego T. Wysockiej. Była członkiem zasłużonym ZASP i przewodniczącą Tow. Miłośników Sztuki Tanecznej. Zmarła z ran, które 7 IX 1939 odniosła podczas nalotu lotniczego w Warszawie.
Obdarzona urodą, piękną budową, temperamentem, inteligencją i ujmującym wdziękiem, była wybitną tancerką odznaczającą się wszechstronnością talentu. Dysponowała znakomitą techniką, wyróżniała się na scenie gracją, lekkością i powiewnością, a przy tym wyrazistością mimiki. Obok wnikliwie opracowanych wielkich partii baletowych, takich jak: tyt. w "Giselle", "Lizecie, czyli Córce źle strzeżonej", "Katarzynie córce bandyty", Ptak ("Ognisty ptak"), Zobeida ("Szeherezada"), Odetta ("Jezioro łabędzie"), Swanilda ("Coppelia"), Chloe ("Dafnis i Chloe"), Balerina ("Pietruszka"), Venus ("Sąd Parysa"), Bachantka i Greczynka ("Kleopatra"), ze szczególnym zamiłowaniem uprawiała tańce małych form. "Bachanalia" (muzyka A. Głazunowa), "Umierający łabędź" (C. Saint-Saens), "Preludium" (F. Chopin) - oto najsławniejsze z jej solowych tańców wykonywanych na wielu scenach krajowych i zagranicznych. W "Panu Twardowskim" L. Różyckiego z dużym powodzeniem tańczyła partie: Bogini górnictwa, Boginki, Władczyni Wschodu, Ukrainki, Gwiazdy. "Każdy ruch taneczny Haliny Szmolcówny jest wyrazem posiadającym treść psychiczną, a wszystkie ruchy w danym tańcu, niby wyrazy poetyckie składają się na czarowny poemat" - pisał W. Grubiński.
Bibl.: Dymek z papierosa s. 356-358, 363, 365 (il.); S.L. Grigoriev: The Diagilev Ballet 1909-1929, London 1960 s. 158; Sempoliński: Wielcy artyści (il.); L. Sokolova: Dancing for Diagilev, London 1960 s. 11, 17, 20; T. Wysocka: Dzieje baletu, Warszawa 1970 (il.); Świat 1921 nr 53 (W. Grubiński; tu ii.); Afisze i programy, 1S PAN, MTWarszawa; Akt zgonu 1126/1939, USC Warszawa-Śródmieście; Księga wycinków prasowych H. Szmolcówny, MTWarszawa.
Ikon.: K. Dąbrowska: S. w tańcu, miniatura, ok. 1924, repr.- MTWarszawa; S. Norblin: Portret, repr. fot. - Arch. Dok. Mechanicznej Warszawa; O. Niewska: S. (postać), gips, 1925 i S. (portret), brąz, 1930 - MTWarszawa; A. Głowiński: S. w tańcu, brąz, ok. 1925 - MTWarszawa; J. Wodyński: S. w "Panu Twardowskim", rys., repr. Świat 1921 nr 21; A. Grabowski: S. w tańcu wschodnim, rys., repr. Świat 1921 nr 53; M. Boruciński: S. w tańcu, rys. (trzynaście szkiców) - MT Warszawa; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polkiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
