Józef Henryk Szymański
SZYMAŃSKI Józef Henryk (21 X 1839 Romanów pow. żytomierski - 25 VI 1885 Kraków), aktor. Był synem Franciszka Ksawerego Sz. i Magdaleny z Bilińskich, mężem -> Heleny Sz. Uczęszczał do warsz. szkoły dram., gdzie był uczniem J. Rychtera. W 1858 debiutował zapewne w zespole T. Borkowskiego, potem grał w zespole T.A. Chełchowskiego w Płocku i pozostał w tym zespole do 1860 odwiedzając z nim m.in. Łomżę, Grodno, Kowno i Suwałki. Od 1861 zapewne do 1863 występował w t. wil., tylko w lecie 1861 grał w Mohylewie w zespole Wołgina. W 1863 pracował przez pewien czas u notariusza, następnie W 1863-64 występował w t. krakowskim. 4X 1865 debiutował w t. lwow. w roli Robina ("Pamiętniki szatana") i pozostał tam do 1872. Od 11 IV 1872 do końca życia występował w Krakowie i uczestniczył też W wyjazdach zespołu do Poznania i Tarnowa, a w 1881 z częścią zespołu krak. był na występach w Pawłowsku. 16 IX 1884 obchodził w Krakowie jubileusz dwudziesto-pięciolecia pracy grając rolę Majora ("Podróżomania"). Wg S. Pepłowskiego we Lwowie "zajął stanowisko pierwszego kochanka w komedii i dramacie. Był to artysta rutynowany, myślący, o ruchach salonowych, nie brakło mu zapału i uczucia, lecz organ nosowy i twarz nadto charakterystyczna psuły niejednokrotnie wrażenie". W Krakowie powierzano mu głównie role salonowe. A. Zaleski twierdził, że Sz. "ma jakąś wyjątkową zdolność obracania swoich wad przyrodzonych na korzyść sztuki. Jego wymowa, tak różna od zwykłej, często doskonale zastosowana jest do roli". Koźmian napisał, że był to "wyjątkowy u nas, zwłaszcza pod względem poprawności, dokładności, dobrego smaku i dobrego tonu artysta i wyjątkowy pod względem uczciwości, sumienności i obowiązkowości aktor". Początkowo grał takie role, jak np. Antoś Rewizorczuk ("Karpaccy górale"), Zbigniew ("Mazepa"), Później do najlepszych jego ról należały: Rejent ("Pan Damazy"), Drzymierski ("Obce żywioły"), Jenialkiewicz ("Wielki człowiek do małych interesów"), Petillon ("Pie-szczoszek"), Quetin ("Nitka jedwabiu"), Tapplebot ("Stryj Sam"). Pierwszą jego żoną była aktorka Helena z Palińskich, drugą Tekla z Bileckich.
Bibl.: Estreicher: Teatra; Got: Teatr Koźmiana; Koźmian: Teatr; Pepłowski: Teatr we Lwowie I; Rulikowski: Teatr na Litwie s. 78; A. Zaleski: Teatr krakowski w 1877-1878, Kraków 1879 s. 24-26; EMTA 1884 nr 51, 1885 nr 94 (il.); Kur. warsz. 1885 nr 174; Nowa Reforma 1885 nr 143.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
