Osoby

ŁUSZCZEWSKI Juliusz Kazimierz (12 IV 1892 Lwów - 27 XII 1971 Warszawa), aktor. Był synem Karola Ł., rzeźbiarza, i Franciszki z domu Wacławek, bratem Leona Łuszczewskiego (zob. t. 1), mężem aktorki i suflerki, Marii z Różańskich. Ukoń­czył gimnazjum oraz szkołę dram. M. Przybyłowicza w Krakowie (1910). Wcześniej, 25 IX 1909 zadebiutował na scenie krak. T. Ludowego rolą Krzysia Gąsienicy ("Bunt Napierskiego"). Po ukoń­czeniu szkoły, na sez. 1910/11 został zaangażowany przez E. Majdrowicza do teatru w Sosnowcu. Już w lipcu 1910 uczestniczył w występach zespołu sosnowieckiego w Busku. W 1913 brał udział w przedstawieniach T. Syndykatu Dziennikarzy Krak. pod dyr. T. Konczyńskiego w Krakowie, nast. w 1914 i w sez. 1914/15 występował w krak. T. Ludowym. Ponieważ w okresie tym działał równo­cześnie w Krakowie Leon Ł., niektóre informacje mogą być przypisane niesłusznie któremuś z braci. Jesienią 1915 Juliusz Ł. został powołany do służby wojskowej. W okresie międzywojennym grał m.in. w T. Polskim w Poznaniu (sez. 1922/23), T. Miej­skim w Lublinie (1923-25), T. Nowym w Pozna­niu (1925-27), T. Miejskim w Bydgoszczy (sez. 1927/28), T. Polskim i T. Małym w Warszawie (1928-30). Następnie był w zespole S. Jaracza w T. Ateneum (1930-32, 1935-39), a także w Nowej Komedii (sez. 1933/34) i T. Aktora (1934/35). W sez. 1932/33 grał też krótko w T. Artystów. Z zespołem Jaracza występował gościnnie m.in. w Łodzi (1933, 1935), Poznaniu (1934, 1935, 1937), Krakowie (1935, 1937). Do najlepszych jego ról zaliczano wówczas przede wszystkim komediowe. Wśród nich Papkina ("Zemsta"), o którym w 1930 W. Brumer pisał: "Artyści zazwyczaj grali bufona i kłamcę, ale nie byli żywym Papkinem. Otóż Łuszczewski jako Papkin był bufonem, był blagierem. Nie grał on wyimaginowanej postaci, lecz był tą postacią. Jego wzruszenie w ostatnim akcie nie było sztuczne. Stworzył żywego człowieka i dlatego w jego Papkina wierzyło się. I na tym polega wielka wartość kreacji tego utalentowanego, mało w War­szawie znanego artysty". Według K. Wierzyńskiego "błysnął doskonale opracowaną rolą" Pana Biegunki ("Chory z urojenia"), "bardzo dobrze opracował i zagrał" Fouche ("Madame Sans Gene"), Lisiewicza ("Pan Geldhab"), Rotmistrza ("Damy i huzary"), a także Kleanta ("Świętoszek"), Telesfora ("Dom otwarty"), Boguckiego ("Panna Maliczewska"); zagrał też Robespierre'a ("Śmierć Dantona"), ale roli nie udźwignął. Również mniejsze, czy wręcz epizodyczne role Ł. nie pozostawały nie zauważone; m.in. Migdalskiego ("Firma"), Wojewodę ("Rodzina"), Urzędnika ("Płaszcz") Wierzyński określał jako "pierwszorzędne, wybor­ne"; podobnie wg Brumera "bardzo dobrze odegrał rolę chciwego Księżyny w "Bolesławie Śmiałym", Ur­bana ("Przedmieście"), Pułkownika ("Senat szaleńców"), a w roli de Bervilla ("Pan Brotonneau") "paradnie trafił w styl Flersowskiego zbankrutowanego ary­stokraty" (Boy). W okresie okupacji niem. brał udział w przedstawieniach jawnych t. warsz.: Ko­media, Bohema, Nowości, Miniatury oraz Krak. T. Powszechnego. Wystąpił w antypolskim filmie niem. "Heimkehr". Po wojnie stale grał w Warszawie; w 1945 został zaangażowany do zespołu Miejskich T. Dramatycznych i do 1947 występował na scenie T. Powszechnego. W 1947 za działalność w czasie wojny został zawieszony w prawach członka ZASP-u. Od 1 VI 1950 aż do 1 III 1970 występował znowu w T. Powszechnym. Obchodził tu 11 VI 1960 ju­bileusz pięćdziesięciolecia pracy artyst. jako Książę Bołkoński ("Wojna i pokój"). Od 1 III 1970 do koń­ca życia należał do zespołu T. Narodowego. Naj­ważniejsze jego role w okresie powojennym, to m.in.: Domenico Soriano ("Filomena Marturano"), Doktor Stockman ("Wróg ludu"), Łatka ("Dożywocie"), Markiz ("Mirandolina"), Szambelan ("Marysia i Na­poleon"), Jan Zrzęda ("Zrzędność i przekora"), Marmieładow ("Zbrodnia i kara"), Poloniusz ("Hamlet"). W okresie międzywojennym i po wojnie występo­wał w filmach.
Bibl.: Almanach 1971/72; W. Brumer: Tradycja i styl w teatrze, Warszawa 1986; Formanowicz; Fredro na scenie; Hist. filmu t. 2, 5; Krasiński: Teatr Jaracza (il.); Kudliński: Przypadki; Lorentowicz: T. Polski; Michalik: Dzieje t. w Krakowie t. 5 cz. 2; Słonimski: Gwałt (tu mylnie imię Julian oraz przypisane mu w indeksie s. 38, 86, 372 do­tyczące Leona Ł.); Wierzyński: Wrażenia; T. Żeleński (Boy): Romanse cieniów, Warszawa 1987 s. 468; Głos Lub. 1923 nr 249; Głos Pracy 1960 nr 139 (il.); Pam. Teatr. 1963 z. 1-4 s. 177, 191, 193, 199, 206, 1968 z. 3 s. 390, 395, 1982 z. 1-4 s. 109; Prz. Teatr, i Film. 1924 nr 12; Prz. Teatr, i Kinematogr. 1922 nr 36/37; Ram­pa 1938 nr 1; RTV 1958 nr 42 (il.); Teatr 1963 nr 21 (il.); Życie Warsz. 1972 nr 2; Afisze, programy, wycin­ki prasowe, IS PAN, MTWarszawa; Afisze, Uniw. w Poznaniu; Akta (tu fot.), ZASP; Jewsiewicki: Mate­riały; Rymkiewicz: T. Powszechny; Wosiek: Teatry lu­dowe.
Ikon.: Fot. - Aren. Dok. Mech., MTWarszawa, ZASP.
Film.: 1932 - Księżna łowicka (f.); 1933 - 10% dla mnie (f.), Każdemu wolno kochać (f.), Pod Twoją obronę (f.); 1936 - Jego wielka miłość (f.); 1966 - Marysia i Napoleon (f.); Fragm. kronik film. z 1956, 1964, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TVWarszawa.
Nagrania: Role - Red. Dok. Inf. PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994