Józef Nikodem Popławski
POPŁAWSKI Józef Nikodem (14 IX 1857 Hrubieszów - 20 V 1921 Warszawa), aktor, reżyser, dyr. teatru. Byt synem urzędnika Antoniego P. i Marianny z Grabińskich, mężem - Gabrieli Morskiej. Uczył się w szkole realnej we Lwowie. Prawdopodobnie już w 1877 występował w zespole Z. Zenowicza, a następnie był uczniem szkoły E. Derynga. Wiosną 1879 grał w zespole R. Czartoryjskiego w Łodzi. 20 VII 1879 debiutował w WTR w roli Pawła ("Na ulicy"), a potem występował w zespole J. Puchniewskiego w warsz. t. ogr. Alhambra i w Lublinie. W następnych latach grał przeważnie w warsz. t. ogr. i na prowincji w zespołach: J. Puchniewskiego w t. Alhambra (1880) i Belle Vue (1882), E. Derynga w Piotrkowie (marzec-maj 1881), J. Puchniewskiego w Piotrkowie (sez. 1881/82), J. Szymborskiego w Piotrkowie i w warsz. t. Eldorado, Nowy Świat i Alhambra (1883), J. Puchniewskiego w t. Belle Vue (1884), J. Teksla w Sosnowcu (październik 1884) i warsz. t. Belle Vue (1885). 31 VII 1885 ponownie debiutował w WTR w roli Morina ("Robotnicy"). Prasa i publiczność oceniła występ P. bardzo pozytywnie, ale i tym razem nie został przyjęty i do września 1885 grał nadal w t. ogr. Belle Vue. W sez. 1885/86 należał do zespołu t. w Poznaniu i z zespołem pozn. występował w Kaliszu i Toruniu (1886); w lecie 1886 grał w warsz. t. ogr. Alhambra, we wrześniu we Włocławku, a od sez. 1886/87 do lata 1890 należał do zespołu t. pozn.; w sez. letnich występował również w warsz. t. ogr. Wodewil (1889, 1890). W sierpniu 1889 znowu uzyskał debiut w WTR; zagrał wtedy Janka ("Chata za wsią" J. Galasiewicza i Z. Mellerowej). W sez. 1890/91 grał w Łodzi, w lecie 1891 w warsz. t. ogr. Belle Vue, w sez. 1891/92 w zespole Ł. Kościeleckiego w Petersburgu, w sez. 1892/93 w Petersburgu pod dyr. K. Kamińskiego; od kwietnia 1893 był też reżyserem tego zespołu występując z nim w objeździe, m.in. w Moskwie. Od jesieni 1893 do końca sierpnia 1898 należał stale do zespołu krak. T. Miejskiego. W 1898 wraz ze swą żoną G. Morską zorganizował zespół, który od września 1898 do marca 1899 kolejno odwiedził pod ich dyr.: Rygę (wrzesień), Petersburg (24 XI-15 XII 1898), Moskwę, Charków, Jekatierynosław, Jelizawietgrad, Kiszyniów, Kamienskoje, Odessę (luty-marzec 1899), Kijów i ponownie Odessę (krótko w maju 1899). Od lutego 1900 powrócił na scenę krak., latem 1900 grał w warsz. t. ogr. Wodewil, a od jesieni 1900 do końca czerwca 1901 znowu występował w t. krak. (w styczniu 1901 z zespołem krak. w Cieszynie). 11 X 1901 wystąpił goicinnie w T. Miejskim we Lwowie w jednej ze swych lepszych ról Leplucheuxa ("Flipota"); grał następnie w t. lwow. kilkanaście razy w ciągu roku 1901, 1902 i na początku 1903 (do kwietnia), a za najlepsze jego role uznano tu Prof. Prella ("Kierownik szkoły") i Muromskiego ("Sprawa"). 6 V 1903 występował gościnnie w T. Ludowym w Krakowie, a od maja 1904 do lata 1906 należał do zespołu krak. T. Miejskiego. Od poł. czerwca do sierpnia 1905 wraz z A. Mielewskim i G. Morską prowadził objazdowy zespół w Małopolsce, z którym odwiedził m.in. Nowy Sącz, Stryj i Sambor. W sez. 1905/06 grał znowu w T. Miejskim w Krakowie, a latem 1906 z zespołem M. Gawalewicza w Warszawie w sali Filharmonii. Od jesieni 1906 do marca 1910 występował i reżyserował w T. Polskim w Wilnie; 17 XII 1907 obchodził w t. wil. jubileusz dwudziestopięciolecia pracy scenicznej. Od marca 1910 grał w Wilnie w zespole działowym a od 1 V 1910 do 9 X tego roku sam prowadził w Wilnie t., dając przedstawienia w Sali Miejskiej w Ogrodzie Bernardyńskim. W 1911-12 był dyr. zespołu objazdowego, który odwiedził: Kowno, Mińsk Litewski, Nieśwież, Petersburg, Żytomierz, a także dłużej zabawił w Kijowie (m.in. prawdopodobnie stale od listopada 1911 do marca 1912). W sez. 1912/13 grał i reżyserował w warsz. T. Małym; 18 i 25 I 1913 gościnnie występował w T. Popularnym w Łodzi. Od 24 V 1913 został kierownikiem i reżyserem półamatorskiego T. Popularnego przy ul. Kaliksta 5 w Warszawie. Prowadził ten t. także w następnych sez. 1913/14, 1914/15 i 1915/16. Równocześnie od lutego 1916 objął kierownictwo T. Praskiego, w którym do 1917 był dyr., reżyserem i aktorem. W sez. 1917/18 należał do zespołu T. Polskiego w Warszawie i grał m.in. Venture'a ("Sułkowski"), Oronta ("Pan de Pourceaugnac"). W sez. 1918/19 występował w T. im. Staszica w Warszawie i na tej scenie 7 XI 1918 obchodził czterdziestolecie swej pracy scen. w roli Beneta ("Pan Benet"). Od poł. sez. 1919/20 i w sez. 1920/21 grał i reżyserował w T. Polskim w Poznaniu; jedną z ostatnich jego ról był Ojciec ("Wyzwolenie"). Był lubianym i popularnym aktorem. Mimo nieciekawych warunków zewnętrznych (niski wzrost), był uważany za aktora bardzo zdolnego, inteligentnego i sumiennego. Świetnie się charakteryzował, miał doskonałą dykcję i szybko stał się bardzo użytecznym aktorem przede wszystkim w rolach charakterystycznych. Krytyka zgodnie twierdziła, że "warunki jego zewnętrzne stanowią poważną przeszkodę w zasługującej na lepszą dolę karierze scenicznej". W latach osiemdziesiątych XIX w. był czołowym amantem w warsz. t. ogródkowych, szczególnie w repertuarze melodramatycznym; zyskał sobie wtedy popularność w rolach: Janka ("Chata za wsią" J. Galasiewicza i Z. Mellerowej), Julka ("Małaszka"), Janka ("Wnuk Tumrego"), Copeau ("Pod maczugą"). Grał z powodzeniem zarówno role komediowe jak i serio; ważniejsze: Łatka ("Dożywocie"), Damazy ("Pan Damazy"), Napoleon ("Madame Sans Gene"), Papkin ("Zemsta"), Zagłoba ("Hąjduczek"), Ciaputkiewicz ("Grube ryby"), Lech ("Lilla Weneda"), Gabryś ("Harde dusze"), Samuel ("Sędziowie"), Chochoł i Gospodarz ("Wesele"), Jan ("Popychadło"), Nick ("Maria Stuart" J. Słowackiego), Grabarz I ("Hamlet"), Kaliban ("Burza" W. Szekspira). Był autorem popularnych adaptacji scen. powieści H. Sienkiewicza: "Potop", "Mały rycerz", "Hąjduczek", "Azja Tuhajbejowicz", "Kmicic", "Chilon Chilonides". Razem z S. Staszewskim przerobił na scenę "Pałac i ruderę" oraz "Placówkę" B. Prusa. Napisał kilka sztuk oryginalnych, m.in. "Awanturnicę", trudnił się też przekładami utworów dramatycznych.
Bibl.: Adwentowicz; Czempiński: Teatry w Warszawie s. 186 - 190, 198, 229-230; Estreicher: Drużyny s. 5-6; Filler: Melpomena; Fredro na scenie; Gliński: Teatr w Petersburgu II s. 96-97, III s. 116, 123-124; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Grzymała-Siedlecki: Pawlikowski; Halin: Shakespeare w Polsce; Koryzna I s. 161, 163, 168, II s. 16; Lorentowicz: T. Polski; Pajączkowski: Teatr lwów. (il.); Romer-Ochenkowska s. 15, 22, 23, 24 (il.), 28, 48; T.M. Staniszewski: Siedmiolecie t. pol. w Kijowie, Warszawa 1912 s. 13-14; EMTA 1885 nr 97, 1889 nr 305, 306, 1893 nr 499, 1903 nr 41, 42; Kraj 1898 nr 45; Krak. Prz. teatr. 1921 nr 22; Kur. warsz. 1921 nr 138; Nowa Reforma 1901 nr 161; Scena i Sztuka 1907 nr 3 (il.); Afisze, IS PAN; Chomiński; Simon: Bibliografia; Straus: Repertuar 1914-15, 1915-16.
Ikon.: K. Frycz: P. jako Kościuszko (Kościuszko pod Racławicami), lit., 1904, Teka Melpomeny; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MHKraków, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
