Autorzy

Dramatopisarka, autorka powieści i nowel, historyk kultury. Urodziła się 15 października 1878 w Warszawie, zginęła w 1942 zamordowana przez Niemców na Pawiaku^[1].

Córka Maksymiliana Hertza, lekarza internisty, który współpracował z Januszem Korczakiem, i Pauliny z domu Lande. Kształciła się w domu, w 1896 zdając egzamin z siedmioklasowego żeńskiego gimnazjum. W 1898 rozpoczęła w Bernie i Berlinie studia w zakresie chemii, fizyki i matematyki. W 1901 zdała maturę, w 1904 uzyskała w Berlinie doktorat z chemii. Do kraju wróciła prawdopodobnie w 1905.

Debiutowała sceną dramatyczną Yseult o Białych Dłoniach (druk w „Chimerze”  1905, t. 9, z. 27, praprem. w Teatrze Polskiego Radia 15 kwietnia 1968, reż. Zofia Rakowiecka), w 1906 opublikowała dramat biblijny Zburzenie Tyru. W 1908 podjęła studia z historii, archeologii i języków starożytnego Wschodu (Heidelberg, Berlin, Monachium, Lipsk, wreszcie Paryż). W tym samym roku publikuje trzeci dramat Fleur-de-Lys („Panteon” [Paryż] 1908 nr 2). Rok później wydaje drukiem sztukę Pastorale („Sfinks” 1909, t. 5 i 6). W 1910 (lub 1911) jej kolejny utwór Wielki król – dramat z dziejów Bizancjum w IV w. – został odznaczony w konkursie Warszawskich Teatrów Rządowych (druk: „Zdrój” 2 (1918), t. 5, nr 3–6; 3 (1919), t. 6 z. 1; preprem. 20 grudnia 1975, Teatr Polski w Bydgoszczy, reż. Jerzy Wróblewski).

14 listopada 1912 w Teatrze Polskim w Łodzi w reż. Janusza Orlińskiego odbyła się prapremiera dramatu Siostry (tekst zaginiony); planowana pół roku wcześniej w warszawskim Teatrze Zjednoczonym nie doszła do skutku z powodów cenzuralnych.

W 1913 Amelia Hertzówna kończy trwające od 1908 studia w paryskiej l’École Archéologique du Louvre. Odtąd mieszka w Niemczech i Francji, często przyjeżdżając do kraju. Na stałe wraca przed 1917 i podejmuje pracę nauczycielki (również na kompletach tajnego nauczania w Warszawie).

Po 1918 uczy języka niemieckiego w warszawskich gimnazjach. W 1920–1922 ogłasza w czasopiśmie dla dzieci „W Słońcu” baśń w 4 aktach Przygoda Kasi (praprem. 22 marca 1924 Teatr im. Fredry, Warszawa), jednak w twórczości literackiej zwraca się wówczas głównie ku prozie: w latach 1917–1931 publikuje w różnych czasopismach nowele o tematyce historycznej, w 1936 zgłasza na konkurs I.K.C. powieść Tajemnica Sfinksa (bez powodzenia), w 1938 wydaje powieść dla młodzieży Od Wisły do Nilu (wspólnie z Janiną Przeworską).

W ukazującym się w latach 1933–38 czasopiśmie encyklopedycznym „Świat i Życie” umieszcza artykuły z zakresu egiptologii. Była docentem Wolnej Wszechnicy Polskiej (w latach 1937–1939 wykładała historię pisma). Prace naukowe z dziedziny historii i historii kultury starożytnego Wschodu publikowała w czasopismach francuskich, niemieckich, amerykańskich i włoskich.

Aresztowana przez Gestapo w 1941, zginęła na Pawiaku.

Pomimo pochlebnych opinii krytyki w okresie Młodej Polski, w dwudziestoleciu międzywojennym jej dramaturgia popadła w zapomnienie (choć Kazimierz Czachowski i Karol Irzykowski wysoko oceniali jej utwory). W latach powojennych przypominali ją w swoich pracach Lesław Eustachiewicz, Maria Podraza-Kwiatkowska; pierwsze pełniejsze omówienie dramatopisarstwa Hertzówny opublikował w 1982 Kazimierz Gajda. Na renesans zainteresowania twórczością Hertzówny przyszło jednak czekać do przełomu XX/XXI wieku, kiedy ponownie zaczęto dostrzegać jej oryginalność i nowatorstwo.

Bibliografia

• Hertzówna, Amelia, Dramaty zebrane, opracowanie i wstęp ks. Marian Lewko, uzupełnił i do druku przygotował Wojciech Kaczmarek, Lublin 2003.
• Hertz, Amelia, Decadent Histories: Four Plays, transl. and ed. by Jadwiga Kosicka,  Martin E. Segal Theatre Center Publ., New York 2015.
• Hulewiczowa, Maria, Amelia Hertzówna, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków 1960–1961.
• Gajda, Kazimierz, Twórczość dramatyczna Amelii Hertzówny, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie”. Prace Historycznoliterackie IX. Kraków 1982, z. 73.
• Rusek, Marta, O wyjściu z cienia: dlaczego Amelia Hertzówna budzi dziś zainteresowanie badaczy? [w:] Literatura niewyczerpana : w kręgu mniej znanych twórców polskiej literatury lat 1863-1914, Kraków 2014, s. 387–396.
• Dragańska, Jolanta, Amelia Hertzówna – pytania o tożsamość, [w:] Żydzi wschodniej Polski, seria III: Kobieta żydowska, red. A. Janicka, J. Ławski, B. Olech, Białystok 2015, s. 407–422.

Opr. Janusz Legoń