Teodor Holtzman
HOLTZMAN Teodor Erazm (4 II 1814 Lublin - 24 I 1848 Kielce), aktor, dyr. teatru. Był synem siodlarza Szymona H. i Agaty z Świetlikowskich, mężem -> Marianny H., ojcem -> Władysława H. Brał udział w powstaniu listopadowym, podobno dosłużył się stopnia oficerskiego. Po powstaniu został dozorcą budowy twierdzy w Modlinie, ale już w 1833 występował w Płocku jako amator. Zakochał się wtedy w aktorce Mariannie Królikowskiej, rzucił posadę i zaangażował się w 1834 do zespołu T. Chełchowskiego w Płocku. W 1835 wskutek zatargu z dyr. przeniósł się do Suwałk do zespołu L. Renczyńskiego. W 1838 był w zespole H. Popiołka w Radomiu i stamtąd zaangażował się do Krakowa, gdzie 21 II 1839 debiutował w roli Jaromira ("Matka rodu Dobratyńskich"). Z zespołem t. krak. wyjeżdżał też do Poznania i Kalisza. W 1840 występował w Lublinie u H. Popiołka, a w grudniu tego roku w T. Rozmaitości w Krakowie. W 1840 ożenił się z aktorką Marianną Królikowską. W 1841 zorganizował własny zespół, z którym występował w Łowiczu (wrzesień) i Modlinie, a w sierpniu 1842 w Radomiu. W 1843 był z J. Pfeifferem w Kaliszu, a od jesieni zaangażował go znów do Krakowa H. Meciszewski. W t. krak. pozostał do 1846 i z jego zespołem odwiedzał Poznań, Lublin, Płock, Radom, Busko, Solec. Brał udział w powstaniu krak. i został ranny. 20 II 1846 aresztowano go i uwięziono w Kielcach. Zwolniony z powodu choroby wkrótce zmarł.
Występował początkowo jako amant, jednak wcześnie przekonał się, że bardziej odpowiadają mu role ojców. W Krakowie objął repertuar po J. Rychterze, ale zawsze był wg określenia K. Estreichera "drewniany" w ruchach, niezgrabny i ociężały, deklamował jednostajnie. "O ubiór nie dbał, twarzy nie charakteryzował, nie okazywał ani talentu, ani chęci do teatru" - pisał K. Estreicher. Sukcesy odnosił tylko w nielicznych rolach, jak Cześnik ("Zemsta"), Radost ("Śluby panieńskie"), Hrabia ("Żydzi"). Grał także Pułkownika ("Stasio"), Wojewodę ("Dymitr i Maria"), Roviga ("Napoleon w Hiszpanii").
Bibl.: Estreicher: Teatra; Got: Teatr Meciszewskiego; Krzesiński: Koleje życia s. 207, 208, 214, 250, 259, 265, 266, 290, 307, 312-314; Simon: Dykcjonarz; Stefański: Teatr w Kaliszu s. 69-71; Kur. warsz. 1841 nr 256, 1842 nr 213; Wiad. lit. 1937 nr 14 (M. Rulikowski); Akt urodzenia, kolegiata w Lublinie (wg informacji S. Dąbrowskiego).
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
