Osoby

KWIATKOWSKI Artur, właśc. Jan Bolesław Ar­tur Jaksa-Kwiatkowski (27 XII 1891 Włocławek - 29 V 1980 Otwock k. Warszawy), aktor, reżyser, dyrektor teatru. Był synem Ignacego Jaksy-Kwiat-kowskiego, telegrafisty i urzędnika kolejowego, i Bronisławy z Kownackich, mężem -> Marii Gelli (ślub w Białej Podlaskiej 15 VI 1916), potem Ste­fanii Smólskiej z domu Purgo (ślub ok. 1950), ojczymem aktorki Hanny Smólskiej. Jako uczeń rządowego gimn. realnego w Warszawie, w 1905 brał udział w strajku szkolnym; w 1909 zdał maturę w szkole realnej Wróblewskiego. Pracując na Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, ukończył w 1912 Szkolę Aplikacyjną przy WTR. W sez. 1912/13 występował w T. Popularnym w Łodzi; debiutował prawdopo­dobnie w prem. "Księcia Niezłomnego" 31 VIII 1912, potem grał m.in. Poetę ("Wesele"), Armanda Duvala ("Dama kameliowa"), Karola VII ("Dziewica Orleań­ska"), a w nast. sez. przeniósł się do łódz. T. Pol­skiego. W sez. 1914/15 i 1915/16, a także wiosny 1917 (lub dłużej) występował w T. Polskim w Ki­jowie; od 1916 służył w wojsku rosyjskim. W październiku 1918 brał udział w objeździe K. Junoszy-Stępowskiego (m.in. Częstochowa i Kalisz); od lutego do kwietnia 1919 (lub dłużej) występował w warsz. T. im. Staszica, w sez. 1919/20 w T. Wielkim w Poznaniu; w sez. 1920/21 w kierowa­nym przez J. Leśniewskiego T. Min. Spraw Woj­skowych, z którym objeżdżał Wielkopolskę, Kraków i Śląsk Cieszyński. W czerwcu 1921 debiutował jako reżyser, podczas gościnnych występów M. Mrozińskiej w T. Lutnia w Wilnie ("Rzeczywistość", "Ko­bieta bez skazy"). Od sez. 1921/22 angażował się do kolejnych teatrów jako aktor i reżyser. W sez. 1921/22 był w zespole T. Miejskiego w Łodzi, w sierpniu 1922 brał udział w występach I. Solskiej i S. Wysockiej we Lwowie. W sez. 1922/23 grał i reżyserował w T. im. Słowackiego w Krakowie, z którego odszedł na pocz. 1923 i przez nast. dwa i pół sez. występował i sporadycznie reżyserował w krak. T. Bagatela; w sez. 1925/26 w T. Miejskich we Lwowie. W sez. 1926/27 był aktorem i głównym reżyserem T. Miejskiego w Bydgoszczy, którym. po śmierci L. Dybizbańskiego w lipcu 1927, kie­rował do końca sezonu. Od września t.r. był po­nownie w zespole T. Miejskiego w Łodzi, w sez. 1928/29 i 1929/30 T. Miejskich we Lwowie. We wrześniu i październiku 1930 kierował wspólnie z E. Koszutskim t. Uśmiech Warszawy; od listopada 1930 do końca sez. 1930/31 występował i reżyse­rował w T. Polskim w Poznaniu. W sez. 1931/32 był kier. działu dramatu, reżyserem i aktorem T. Polskiego w Katowicach. W sez. 1932/33 wystę­pował w T. Nowym w Poznaniu. Równocześnie rozpoczął w Warszawie stałą współpracę z T. Ka­meralnym (1932-37 lub dłużej, z przerwą w sez. 1934/35, kiedy był w zespole K. Wroczyńskiego w T. Miejskim w Łodzi). Współpracował też z warsz. T. Malickiej (listopad i grudzień 1935) i z Naszym T. (1937), a w sez. 1935/36 był także reżyserem w Tow. Dramatycznym A. Adamusa w Płocku. W 1936-38 grał epizody w filmach. W sez. 1938/39 grał i reżyserował w T. Miejskim w Częstochowie. W tym mieście przeżył II wojnę świat., zarabiając handlem obrazami. Od lutego 1945 brał udział w reaktywowaniu t. częstocho­wskiego, w którym grał i reżyserował do 1949. Tam też obchodził 18 I 1946 spóźniony jubileusz trzydziestolecia pracy jako Higgins w "Pigmalionie" we własnej reżyserii. W sez. 1949/50 i do końca 1950 był aktorem i reżyserem T. im. Wyspiańskiego w Katowicach, od stycznia 1951 zaangażował się do T. Dramatycznych w Poznaniu, a od jesieni t.r. przeniósł się do T. Wybrzeże w Gdańsku, który opuścił przed końcem sez. 1951/52. Od 1952 do końca życia należał do zespołu T. Ludowego (od 1974 pn. Nowy) w Warszawie. Reżyserował też gościnnie m.in. w Zakopanem (objazdowy t. M. Bogdy i A. Brodzisza, 1949), Sosnowcu, Bielsku, Szcze­cinie, Kielcach; w 1956 występował w warsz. T. Estrada na Żoliborzu. W T. Ludowym obchodził jubileusze pięćdziesięciolecia pracy (Okulicz w "Od­wetach", 28 V 1962) i sześćdziesięciolecia pracy (Wincentio w "Poskromieniu złośnicy", 14 II 1970). Był tłumaczem kilku sztuk z rosyjskiego. Miał w swym repertuarze ok. czterystu ról i ponad dwieście prac reżyserskich. Był wysoki, z twarzą o wydatnym nosie, mocnych szczękach i łukach brwiowych, szerokim czole i wąskich ustach; nie stara! się zmieniać wyglądu charakteryzacją. "Ar­tysta o doskonałych warunkach zewnętrznych, roz­porządza głosem dźwięcznym i wyrazistą dykcją" pisał w 1922 T. Kramer. Na scenie zwykle oschły, czasem rezonerski, raczej bawił niż wzruszał. Dys­ponował dobrze opanowanym rzemiosłem, miał też dość szeroki wachlarz ról, wykraczający poza okre­ślenie A. Sikorskiego: "Amant charakterystyczny w sztukach współczesnych". Grał m.in. rolę tyt. w "Ma­zepie", Jagona ("Otello"), Rapsoda ("Bolesław Śmiały"), Wacława ("Mąż i żona"), który wg T. Kramera "po­siadał swobodną a wytworną dystynkcję wielkiego pana", "serdecznego" Bardosa ("Krakowiacy i Gó­rale"), Aksela ("Pelikan"), Muleja ("Książę Niezłomny"), Dziennikarza ("Wesele"), Franka von Kotza ("Rajzer"), Jakubowskiego ("Sprawa Jakubowskiego"), Prokura­tora ("Proces Mary Dugan"), Męża ("Mecenas Bolbec i jego mąż"), Radcę Horna ("Pokój nr 17 na III pię­trze"), Filipa ("Gdybym chciała"). Po II wojnie świat. do ważniejszych jego ról należały: Ksiądz ("Rozdroże miłości"), Krutickij ("I koń się potknie"), Zygmunt Ostrogski ("Przygoda florencka"), Milewski ("Żabusia"), Major Dąb ("Miłość Anny"), Topolski ("Lekko­myślna siostra"). Był sprawnym reżyserem, wysta­wiał często komedie A. Fredry, Moliera, Shawa, Zapolskiej, Perzyńskiego i wielu współczesnych au­torów, a także spektakle muz. oraz m.in. "Na dnie", "Marię Stuart" F. Schillera, "Mazepę", "Otella", "Żywą maskę".
Bibl.: Almanach 1979/80; Fallek: Cztery sezony; Formanowicz; Hahn: Shakespeare w Polsce; Hist. filmu t. 2; Kaczorowska-Herman: T. Popularny; Kaszyński: Teatralia; Konarska-Pabiniak: Repertuar; Krasiński: Warsz. sceny; Kuchtówna: Solska; Kwaśniewski: Album; Nawrat: Repertuar; Olszewski: Śląska kronika; 75 lat T. Pol. w Poznaniu s. 415; Sikorski: Szkoła Aplikacyjna s. 54, 79, 80; J. Słowacki: Dzieła wszystkie (tu bibl. W. Hanna t. 4 -s. 484), Wrocław 1953; Sobański: Teatr Pol. na Śląsku; Stokowa: Wyspiański; T. przy ul. Cegielnianej; Wroczyński: Pół wieku s. 269, 270; Wydrzyński s. 162, 257, 258, 264; Dz. Kij. 1915 nr 279, 355, 1916 nr 2; Kur. Warsz. 1919 nr 38, 92, 1922 nr 250, 1925, nr 236, 1926 nr 224, 1929 nr 297, 1930 nr 58, 1932 nr 298, 1933 nr 59, 94, 277, 1934 nr 16, 1935 nr 280, 325, 340, 1936 nr 27, 302, 1937 nr 212, 345; Prz. Teatr, i Kinematogr. 1921 nr 17, 1922 nr 22, 36/37 J. Kramer), 39, 43, 1924 nr 15, 18; Scena Pol. 1929 nr 2; Teatr 1980 nr 14; Życie Warsz. 1980 nr 130, 133; Afisze, programy, wycinki prasowe, IS PAN, MTWarszawa; Akta (tu fot. i materiały z archiwum domowego), ZASP; Afisze, Uniw. w Poznaniu; Spis ról, (rkps sygn. D 583 II), MTWarszawa.
Ikon.: W. Bartoszewicz: Portrety z różnymi osobami, trzy rys., ok. 1948-51, Szkicownik z lat 1947-51 - Bibl. Raczyńskiego; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, ZASP.
Film.: 1937 - Ordynat Michorowski (f.), Ułan księcia Józefa (f.); 1938 - Kościuszko pod Racławicami (f.); Fragm. ma­teriałów film. z 1970, Arch. WFD. Nagrania: Role - Red. Dok. Inf. PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994