Osoby

ZBOIŃSKI Marceli (16 I 1846 Wola k. Przeworska lub Mikulice k. Przeworska - 16 X 1896 Lwów), aktor, śpiewak, reżyser. Był synem obywatela ziemskiego Wincentego Z. i Ludwiki z Wolskich, stryjecznym bratem - Zygmunta Z., ojcem -> Heleny Z. Uczył się w gimn. w Rzeszowie, następnie w Krakowie. W 1863 walczył w powstaniu styczniowym. W 1864-66 mieszkał w okolicach Sanoka. Podobno studiował przez pewien czas na wydziale filoz. Uniw. Jagiellońskiego. W 1866 zaangażował się do zespołu J. Bendy, u którego grał w Jarosławiu i Jaśle. Od 1867 występował w zespole M. Stengla, najpierw w Stanisławowie, potem m.in. w Tarnowie, Krośnie, Łańcucie, Szczawnicy, Solcu; w grudniu t.r. grał także w Rzeszowie u K. Łobojki. W 1870 był aktorem t. pozn.; od 15 V do września tego roku występował z zespołem M. Stengla na Pomorzu, m.in. w Toruniu, Chełmnie i Lubawie; na sez. 1870/71 wrócił do Poznania. Z zespołem t. pozn. w lecie 1871 odwiedził Kalisz i Toruń. Na sez. 1871/72 został zaangażowany do Krakowa i wystąpił tu po raz pierwszy 7 XI 1871 w roli Janusza ("Pan Jowialski"). Wśród wielu ról, które wtedy grał, zasługują na wy­różnienie: Wojewoda ("Konfederaci barscy"), Adam Choryński ("Pozytywni"), Bryndus ("Zabobon, czyli Krakowiacy i Górale"). W 1872 występował też z zespołem krak. w Poznaniu i Krynicy. Od jesieni 1872 zaanga­żował się do t. lwow., gdzie wystąpił po raz pierwszy 8 IX jako Szugar ("Stary piechur i syn jego huzar"). Od­tąd grał we Lwowie do 1893, z dłuższą przerwą w 1889 (z powodu choroby). Od ok. 1879 był tu reżyserem operetki, później reżyserował także repertuar dram. (m.in. w 1891 "Sen nocy letniej"). Latem wyjeżdżał z lwow. operą i operetką do Krakowa (1877, 1880, 1883, 1887), w 1878 z zespołem lwow. grał w warsz. t. ogr. Eldorado. Nadto wyjeżdżał sam na gościnne występy. Od 21 VII do 1 VIII 1882 występował gościnnie w WTR w rolach: Dawnowskiego ("Mąż od biedy"), Laroque'a ("Miłość ubogiego młodzieńca"), Cześnika ("Zemsta") i Gasparda ("Dzwony kornewilskie"). Na zimę 1882/83 wyjechał z ze­społem J. Teksla i F. Wesołowskiego do Petersburga (był tu do 11 I 1883). Od 25 II do 17 III 1883 był na gościnnych występach w Poznaniu. Od jesieni 1893 T. Pawlikowski zaangażował go do Krakowa, gdzie grał do lata 1896 takie role jak: Maksymilian Moor ("Zbójcy"), Miller ("Intryga i miłość"), Dunkan ("Makbet"), Poloniusz ("Hamlet"), Ben Akiba ("Uriel Akosta"), Michonnet ("Adrianna Lecouvreur"), Wojewoda ("Mazepa"). Od poł. maja do poł. czerwca i w początku października 1895 występował gościnnie we Lwowie. Jesienią 1896 ponownie zaangażował się do t. lwowskiego. K. Czapelski w "Tygodniku Ilustrowanym" wspomi­nał jego "wysoką postać, słuszny wzrost, twarz wy­razistą, o żywym, modrym oku i donośny o sympatycz­nym brzmieniu organ głosu". Z. był istotnie obdarzony dobrym barytonem i nieźle śpiewał. "Wielka inteli­gencja, talent niezaprzeczony, przepyszne warunki sce­niczne, zdawały się uprawniać Zboińskiego do zajęcia pierwszorzędnego stanowiska na scenie" - pisał S. Pepłowski. Grał role najróżnorodniejsze, w tragedii, dramacie, komedii, farsie, a równocześnie w operetce i operze. We wszystkich miał powodzenie, Pepłowski zarzucał mu jednak "bezprzykładne rozpraszanie ta­lentu", a w związku z tym "powierzchowne traktowa­nie przedstawianych charakterów". Najwłaściwsze mia­ły być dla niego, "role ściśle charakterystyczne, role ojców w komedii, w dramacie i w tragedii, role salonowe wymagające dystynkcji, wytwornych manier i dykcji". Słynął z ról kontuszowych, w nim "znalazła tradycja kontuszowa jednego z ostatnich swych reprezentantów" (S. Pepłowski). Najlepsze role Z. w tym zakresie to m.in. Radziwiłł ("Panie Kochanku"), Petryłło ("Miód kasztelański"), Ignacy ("Marcowy kawaler"), Damazy Żegota ("Pan Damazy"), Szambelanic Czarnoskalski ("Rozbitki"), Horsztyński ("Horsztyński"), Staroświecki ("Żydzi"). Dawał wyraziste typy szlagonów i wojskowych, dosko­nale odtwarzał wiele postaci fredrowskich, m.in. Ma­jora ("Pan Geldhab"), Rotmistrza i Majora ("Damy i huzary"), Pułkownika ("Pan Benet"), Cześnika, Rejenta i Dyndalskiego ("Zemsta"). Był wg recenzentów "niezrównanie dosadnym w typach chłopskich", np. jako Szymon Brzostek ("Łobzowianie"), czy Matus ("Emigracja chłopska"), choć podobno sam najlepiej czuł się w rolach szlachet­nych starców. Cieszył się również uznaniem śpiewając partie barytonowe w operetkach i operach, tworząc zabawne, charakterystyczne postaci, takie jak: Eisen­stein ("Zemsta nietoperza"), Achilles ("Piękna Helena"), Dokupił ("Duch wojewody"), Podczaszyc ("Hrabina"), Ma­ciej ("Straszny dwór"). Trudnił się przekładami sztuk z franc. i angielskiego. Żonaty był z siostrą -> Władysła­wa Woleńskiego.
Bibl.: Cudnowski; Estreicher: Teatra; Fredro na scenie; Gliń­ski : Teatr w Petersburgu I s. 28, 30, 31; Got: Teatr Koźmiana; Grzymała-Siedlecki: Pawlikowski (il.); Hann: Shakespeare w Polsce; Koryzna I s. 113, 117, 122, 151; Koźmian: Teatr; Pepłowski: Siły sceny lwow. s. 20-21; Pepłowski: Teatr we Lwo­wie I s. 343, 369, 370, 372, 379, 381, 382, 388, 391, 392, 399, 402-404, II s. 22, 23, 29, 32, 45, 127, 130, 140, 146; EMTA 1896 nr 38, 43 (il.); Tyg. ilustr. 1896 nr 43 (K. Czapelski; tu il.); Afisze, Bibl. Jagiell., IS PAN; Chomiński.
Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - Arch. m. Krakowa i woj. krak., MHKraków, zb. J. Gota Kraków (tbl. Artyści sceny lwowskiej).
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973